Zbigniew Herbert
HERBERT Zbigniew (29 października 1924 Lwów – 28 lipca 1998 Warszawa),
kierownik literacki teatru.
Był synem prawnika i dyrektora banku Bolesława Herberta i Marii z Kaniaków; mężem Katarzyny Dzieduszyckiej (ślub w 1968). Przed II wojną światową uczył się w lwowskim Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego, potem już pod niemiecką okupacją, na tajnych kompletach. W 1943 uzyskał maturę i rozpoczął konspiracyjne studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Po wojnie ukończył Akademię Handlową w Krakowie (1947), później Wydział Prawa w Toruniu (1949).
Był jednym z najwybitniejszych poetów polskich XX wieku, autorem kilku dramatów: Drugi pokój (prapremiera w reżyserii Ireny Byrskiej, Teatr im. Żeromskiego, Kielce 15 września 1958), Jaskinia filozofów (reżyseria Noemi Korsan) i Rekonstrukcja poety (reżyseria Jowita Pieńkiewicz), prapremiera obu: Sala Prób Teatru Dramatycznego, Warszawa, 6 lutego 1961 (warsztat teatralny Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej), Lalek (prapremiera Teatru im. Solskiego, Tarnów, 1 lutego 1963, reżyseria Jerzy Tuszewski), też pod tytułem Miasteczko zamknięte (Teatr Ludowy, Warszawa, 13 stycznia 1964, reżyseria Witold Skaruch, warsztat Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej).
Zaproszony do współpracy przez Irenę i Tadeusza Byrskich, w sezonach 1963/64–1965/66 sprawował funkcję kierownika literackiego Teatru im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim, gdzie wystawiono w tym czasie Drugi pokój i Jaskinię filozofów (1964, reżyseria Irena Byrska), a także w przekładzie Herberta, Jutro Josepha Conrada (1966, reżyseria Irena Byrska). Prapremierę Siódmego anioła na podstawie wybranych fragmentów utworów Herberta w Teatrze Nowym w Łodzi opracował i przygotował Kazimierz Dejmek (14 listopada 1974); w Starym Tetrze w Krakowie, na podstawie utworów Herberta, odbyła się premiera Powrotu pana Cogito (11 kwietnia 1981, reżyseria Tadeusz Malak).
Jako dramaturg współpracował z Polskim Radiem, jego sztuki oraz Hermes idzie przez świat i Pan Cogito według tekstów poetyckich, wystawiane były w Teatrze TV. W warszawskim Teatrze Współczesnym Tryptyk Maxa Frischa w przekładzie Herberta reżyserował Erwin Axer (1980). W latach 80. wiersze i poematy Herberta inspirowały wiele widowisk teatralnych i montaży poetyckich granych poza cenzurą; w 1983 spektakl według Raportu z oblężonego miasta jego autorstwa wystawił poznański Teatr Ósmego Dnia (reżyseria Lech Raczak). W 1984 odbyła się głośna premiera Pan Cogito szuka rady w warszawskim Teatrze Powszechnym (15 lipca, układ tekstu, reżyseria, rola tytułowa Zbigniew Zapasiewicz). Powstało o Herbercie kilka filmów dokumentalnych.
Bibliografia
Bibliografia dramatu t. 3; Braun: Teatr pol. 1939–89; Fik: 35 sezonów; Marczak-Oborski: Teatr 1918–65; Scena gorzowska 1945–75; Teatr drugiego obiegu; Współcześni pol. pisarze i badacze; Dialog 1963 nr 8 (M. Piwińska); Pam. Teatr. 1973 z. 3–4 s. 535–539; Teatr 1998 nr 9 (il.); Więź 1968 nr 9 (S. Kruk: Teatr Byrskich i dramat Herberta); www.filmpolski.pl
Ikonografia
B. Hermanowicz: Portret, olej, dykta, 1974 oraz E. Grzybowska: Popiersie, tusz, 1967– Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza Warszawa; Fot.: – Bibl. Nar., IS PAN.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
