Osoby

KRZEMIŃSKI Władysław, właśc. W. Wetzstein (19 III 1907 Kraków - 6 X 1966 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor i kierownik artyst. teatru. Był synem Szymona Wetzsteina, antykwariusza, i Hendli z Dringerów, mężem aktorki Zofii Niwińskiej. Po skończeniu krak. Gimn. im. Witkowskiego przez dwa semestry studiował architekturę w Brnie; w 1926-28 uczył się w Miejskiej Szkole Dram. w Krakowie (na popisie grał Jana w "Ślubach panień­skich" i Poetę w "Weselu"), w 1929 był w Oddziale Dram. przy Konserwatorium Muz. w Warszawie, używając już wtedy nazwiska Krzemiński. W 1930 odbył kilkumiesięczną praktykę u M. Reinhardta w Berlinie połączoną z obserwacją działalności tam­tejszych teatrów. Wróciwszy do Krakowa, zainicjo­wał stworzenie Studia Młodych Aktorów pn. Studio 30 - Pierwsza Grupa Niezależnych. Zostało ono zamknięte przez władze miejskie z przyczyn poli­tycznych w dniu próby generalnej pierwszej pre­miery. W 1930-35 był aktorem i później asystentem reżysera w T. im. Słowackiego (zaczął występować jeszcze jako słuchacz szkoły dram., na afiszach wymieniany w obsadach w 1932-34). Grał role epizodyczne takie, jak Szlachcic ("Horsztyński"), Spi­skowiec ("Kordian"), brał też udział w lalkowych programach satyrycznych w Sali Saskiej (1933). W 1936-39 nie był związany na stałe z żadnym t. zaw., utrzymywał się z pracy literackiej. Już wcześ­niej zaczął reżyserować w zespołach młodzieżo­wych, m.in. TUR, w teatrze dla dzieci (w 1932 inaugurował działalność sceny dla dzieci w lokalu krak. Bagateli, wystawiając "Śluby milczenia") i t. Cricot (tu w 1938 wyreżyserował "Męża i żonę"). W 1933 na krak. Błoniach wystawiono jego sztukę "Jan III pod Wiedniem". Tłumaczył dramaty, przy­gotowywał słuchowiska radiowe, adaptacje dla scen dram. i muz., pisał teksty estradowe, piosenki - także dla kabaretów warszawskich. Gdy wraz z grupą lewicowych pisarzy, po wypadkach w krak. Sempericie w marcu 1936, podpisał protest przeciw poczynaniom prasy, znalazł się na jej "czarnej li­ście", nie dopuszczono go też do współpracy z radiem. Od września 1939 do września 1945 prze­bywał w Rumunii w obozach dla uchodźców w Bacau, Ocuele Mari, Baile Govora, Slatina-Olt. W Baile Govora był współzałożycielem pol. gimn., uczył w nim historii literatury polskiej. Po likwi­dacji szkoły brał udział w tajnym nauczaniu (m.in. uczył języka ang.), potem pracował jako szewc. Cały czas zajmował się organizacją pol. życia kul­turalnego, wydawał konspiracyjną gazetkę. W Domu Pol. w Slatina-Olt wystawił własną "Szopkę krako­wską" (6 I 1943). Do kraju powrócił w październiku 1945 i podjął pracę jako aktor i reżyser w T. Śląskim w Katowicach. Przygotował tu m.in. sztuki: "Krawiec w zamku", "Papuga", "Mąż i żona" (sam wcielił się w postać jednego z dyskutantów - Reżysera), "Kaprysy Marianny", "Damy i huzary". W 1947 prze­niósł się do Krakowa, gdzie objął stanowisko re­żysera T. Dramatycznych. Formalne uprawnienia reżyserskie uzyskał po egzaminie w Łodzi w 1948. W sez. 1949/50 w umowie miał wpisane również obowiązki aktora i zastępcy kier. artyst., ale zaj­mował się tylko reżyserią. Na scenie krak. oprócz "Męża i żony", "Kaprysów Marianny" przygotował spe­ktakle: "Płody edukacji" (Nagroda Państw. II st. za reżyserię, 1953), "Wesele Figara", "Romans z wode­wilu", "Pies ogrodnika", "Zwykły człowiek", "Niespokojna starość", "Wiśniowy sad". W 1954 w sposób zasadni­czy przyczynił się do wyodrębnienia samodzielnego zespołu Starego T. i od 1 IV do 30 IX był jego dyr. i kier. artyst., choć rezygnację z tego stano­wiska złożył już 9 VI 1954. W zespole Starego T. pozostał jako reżyser, a od 1 X 1957 do końca sez. 1962/63 znów pełnił obowiązki dyr. i kier. artystycznego. W tym okresie wyreżyserował m.in. "Świętą Joannę", "Dziką kaczkę", "Śmierć komiwojażera", "Śmierć gubernatora", "Koriolana". Po odwołaniu go z tego stanowiska, do końca życia był etatowym reżyserem T. im. Słowackiego, gdzie wystawił m.in. "Las", "Urząd" (we własnej adaptacji), "Sprawę Oppenheimera". Gościnnie współpracował m.in. z T. Pol­skim ("Miesiąc na wsi", 1955, "Balladyna", 1965) i T. Dramatycznym ("Urząd", 1965) w Warszawie, z Ope­rą Krakowską ("Carmen", 1965). Pod jego opieką powstało sześć spektakli dyplomowych krak. PWST (m.in. były realizowane w Barbakanie). Po wojnie K. powrócił do współpracy z radiem, opracowując i reżyserując w Krakowie słuchowiska i wodewile. Był autorem licznych adapt. teatr.: zmo­dernizował kilka librett operetkowych, m.in. "Życie paryskie", "Girofle-Girofla", opracował na nowo (cza­sem na kanwie utworów dram. tworzył musicale) "Krowoderskie zuchy" (nowy tytuł: "Romans z wode­wilu"), "Złote niedole", "Jaśnie Pan Nikt", "Brata mar­notrawnego" (z L.J. Kernem, wystawiany też jako "Lord z walizki" i "Mój brat marnotrawny"), adaptował sztuki dla dzieci ("Jak w bajce" pt. "Król i marchewka", "Jeszcze są na świecie baśnie"), w 1964 przygotował adapt. powieści "Urząd", którą wystawiło kilka te­atrów. Od 1949 zajmował się działalnością pedag.; w krak. PWST wykładał grę aktorską, później insc. i reżyserię. W 1957-62 był dziekanem wydz. re­żyserii, w 1956 otrzymał tytuł docenta, 1964 prof. nadzwyczajnego. Repertuar prac K. był b. zróżnicowany; nie stronił od sztuk rozrywkowych, komedii, klasyki, dużym uznaniem cieszyły się jego przedstawienia drama­turgii ros., chętnie zajmował się też współczesną twórczością, przygotowywał praprem. pisarzy pol., w latach sześćdziesiątych interesowała go drama­turgia amer. (np. "U kresu dnia"). Przedstawienia K. były zawsze starannie przygotowane, jako reżyser umiejętnie jednoczył wysiłek całego zespołu, nie kładąc tamy poszukiwaniom scenografów, dopoma­gając aktorom w stworzeniu interesujących ról. Pra­ce K. dobrze mieściły się w podstawowym nurcie repertuarowym prowadzonego przez niego Starego T., wyznaczały jednocześnie jego poziom, potwier­dzały zasadność takich sformułowań programowych dyr. teatru, jak: "Stary z nazwy, nowy z treści i formy inscenizacyjnej", "chcemy formalnie ekspery­mentować służąc literaturze"; "klasyka oderwana od tradycjonalnego schematu, przewartościowana myślą inscenizatorską"; "nie godzimy się na opisowość reżyserską ani scenograficzną, ani na krótkotrwałą aluzyjność - przyjmujemy metaforę bez zacieśnia­nia jej wymowy'' (cyt. za E. Orzechowskim). Do­robek jego sześcioletniej dyrekcji można zamknąć w formule starannie komponowanego eklektyzmu. Zasługą K. było zebranie w Starym T. utalentowa­nego zespołu aktorów, reżyserów i scenografów. Jako człowiek o zrównoważonym charakterze, umie­jący zyskać sympatię otoczenia, pozbawiony ten­dencji dyktatorskich, dzięki swej kulturze, taktowi i autentycznym talentom organizatorskim skonso­lidował zespół, stworzył program teatr., twórczo modyfikowany przez następców. Jego dyrekcja da­ta początek kolejnej odnowie znaczenia Starego Te­atru. Bibl.: Almanach 1966/67; Bibliografia dramatu; Csató: Pol­ski t. współczesny; Cyganeria i polityka; Dąbrowski: Na deskach t. 1; Fik: 35 sezonów; Kudliński: Przypadki; Ky-' dryński s. 101-103; Linert; T. Śląski; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski: Teatr 1918-39; PSB t. 15 (H. Vogler); PWST w Krakowie (il.); Sto lat Starego Teatru; M. Waszkiel: Dzieje teatru lalek w Polsce, War­szawa 1990; Wilski: Szkolnictwo; Władysław Krzemiński (1907-1966), pod red. E. Orzechowskiego, Kraków 1991 (il.); Dialog 1982 nr 3 (E. Orzechowski); Życie Warsz. 1966 nr 241; Afisze programy, wycinki prasowe, IS PAN; Akta, T. im. Słowackiego Kraków; Akta (tu fot.), ZASP; Zb. Zofii Niwińskiej, Kraków. Ikon.: A. Stopka: K. w grupie czterech osób, karyk., rys., 1952, repr. H. Vogler: Komedia ludzka Andrzeja Stopki, Kraków 1985; B. Cudzich: K" dwie karyk., rys., tusz, 1956 - MHKraków oraz K., karyk., rys., 1957 - Stary Teatr Kraków; A. Waśkowski: Portret, kredka - Stary Teatr Kra­ków; A. Stopka: K., karyk., rys., tusz i kredka - MTWarszawa oraz K. w samochodzie, karyk, rys., repr. R. Kosiński: Głowy podwawelskie, Kraków 1965; Fot. - ZASP. Film.: Materiały - Archiwum TVWarszawa. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994