Scenografia

HAWRYŁKIEWICZ Jan (11 lipca 1902 Wilno – 29 grudnia 1992 Warszawa),

scenograf. 

Był synem Jana Hawryłkiewicza i Antoniny z Pawłowiczów; mężem Wandy z domu Bobulec (ślub  26 grudnia 1933 w Warszawie). W 1927 ukończył Wydział Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie studiował pod kierunkiem Ferdynanda Ruszczyca. Już od początku lat 20. współpracował z teatrami w Wilnie, np. w maju 1923 dla opery zaprojektował dekoracje do Pajaców i Wesela w Ojcowie, w styczniu 1928 w Teatrze Polskim do Kredowego koła. Od 1929 przebywał w Warszawie, asystował Wincentemu Drabikowi w Teatrach Miejskich (Narodowym i Letnim), uważany za jego ucznia.

W sezonie 1930/31 był głównym dekoratorem Teatrów Miejskich w Wilnie. Tylko w tym jednym sezonie zaprojektował dekoracje do takich sztuk, jak: w Teatrze na Pohulance – Rozbitki, Kres wędrówki, Młody las, Dzielny wojak Szwejk, Betlejka wileńska, Papa kawaler, Ten, którego biją po twarzy, Dzień jego powrotu, Noc listopadowa (wspólnie z Ferdynandem Ruszczycem), a w Teatrze Muzycznym „Lutnia” – Nad polskim morzem, Pan Jowialski, Pierwsza pani Frazer, Sztuba, Ulica, Roxy oraz do Widm Stanisława Moniuszki. Kilkakrotnie udało mu się zaproponować ciekawe rozwiązania sceniczne. Podobały się zwłaszcza jego pejzaże i krajobrazy, ale „celował” również

w kompozycjach wnętrz, zwłaszcza w stylu współczesnym. Chętnie wykorzystywał doświadczenia formizmu

(Barbara Osterloff).

W prasie opisywano panoramę Nowego Jorku w Papie kawalerze, dowcipna była scenografia do Dobrego wojaka Szwejka, „przywodząca na myśl najlepsze tradycje niemieckiej karykatury społecznej w stylu Georga Grosza” (Osterloff), pomysłowe były też dekoracje do Ulicy. 

W sezonie 1931/32 współpracował z Teatrem Miejskim w Grodnie oraz z jego zespołem objazdowym pod nazwą Teatr Objazdowy Samorządów Województwa Białostockiego. W sezonie 1932/33 pracował znowu w Teatrze „Lutnia” w Wilnie, projektował scenografie do Wiktorii i jej huzara, Szaleństw Coletty (publiczność zachwycił namalowany widok parowca), Fiołka z Montmartre'u (podobał się obraz Paryża z iluminowaną wieżą Eiffla), Wesołej wdówki, Peppiny, Pięknej Heleny. W sezonach 1933/34–1937/38 był scenografem w Teatrze Miejskim w Bydgoszczy. Zdolny, pomysłowy i sprawny technicznie opracował dekoracje do około 150. przedstawień. Były wśród nich takie, jak: Tamten, Betlejem polskie, Mazepa, Zemsta, Kwiecista droga, Lekarz mimo woli, Zaczarowane koło, Sułkowski, Nie-Boska komedia, Balladyna, Pan Jowialski, Fantazy, Lato w Nohant oraz operetki, jak: Bal w Savoyu, Bajadera, Gejsza, Orfeusz w piekle, Księżniczka czardasza. W 1937 za scenografię do Nie-Boskiej komedii, otrzymał stypendium na wyjazd do Paryża. W sezonie 1938/39 pracował w Teatrze Miejskim w Częstochowie, projektował dekoracje, m.in. do: Świętego płomienia, Pigmaliona, Gałganka, Głupiego Jakuba, Dziewczyny z lasu. W 1939 za całokształt twórczości otrzymał stypendium na wyjazd do Włoch, z którego nie zdążył już skorzystać. 

Po wybuchu II wojny światowej przebywał w Wilnie, w 1939–41 współpracował z teatrem Niebieski Pajacyk, teatrem rewiowym Światowid (widowisko pod tytułem Koniec świata, luty 1940) i teatrem Rewia (Wesoła cyganeria, kwiecień 1940), w grudniu 1940 należał do zespołu Teatru Muzycznego „Lutnia”. W czasie niemieckiej okupacji miasta pracował jako dekorator wystaw sklepowych w Domu Handlowym Braci Jabłkowskich. W październiku 1944 znalazł się w zespole Polskich Teatrów Państwowych (Teatr Dramatyczny i Teatr Komedii Muzycznej), opracował plastycznie widowisko Quodlibet humoru i pieśni (premiera 7 grudnia 1944), przygotowywał też wystrój wnętrza dla Teatru Miniatur (początkowo pod nazwą Ogród Artystów). 

Od marca 1945 pracował jako scenograf w Teatrze Wojewódzkim w Białymstoku, projektował dekoracje, m.in. do: Burmistrza ze Stylmondu, Dożywocia, Głupiego Jakuba. Był też autorem projektu sceny i widowni białostockiego Teatru Miejskiego, otwartego po odbudowie w 1948. W sezonach 1945/46–1947/48 zaangażowany był w Miejskich Teatrach Dramatycznych w Warszawie; opracował scenografie, m.in. do: Królowej przedmieścia, Pigmaliona, Żołnierza i bohatera, R.H. Inżyniera, Domu kobiet. W sezonie 1948/49 był kierownikiem działu artystycznego warszawskiej Opery, projektował scenografię do Wesela Figara i kostiumy do Eugeniusza Oniegina. W pierwszej połowie 1948 w Teatrze im. Osterwy w Lublinie opracował plastycznie kilka przedstawień, m.in.: Szklankę wody, Poskromienie złośnicy, a w 1950 Niemców. W lecie 1948 był autorem dekoracji do Flisa i Wesela krakowskiego, wystawianych w ramach imprezy Opera Polskich Rzek, na barce płynącej po Odrze, a 15–16 sierpnia tego roku w Teatrze na Wyspie w Łazienkach w Warszawie. 

W sezonie 1949/50 był kierownikiem technicznym w Teatrze Współczesnym w Warszawie i autorem scenografii do przedstawienia W pewnym mieście. W sezonie 1950/51 pracował m.in. w Teatrze Powszechnym w Łodzi, Teatrze Polskim w Poznaniu (na obu scenach projektował dekoracje do Wczoraj i przedwczoraj), Teatrze im. Węgierki w Białymstoku (do Świerszcza za kominem). W sezonach 1951/52–1953/54 był kierownikiem technicznym i scenografem w warszawskim Teatrze Nowym, autorem scenografii do: Milionowego jajka, Uczonych białogłów, Konkurentów. Później współpracował najczęściej ze scenami muzycznymi, projektował scenografię m.in. w: Operetce Śląskiej w Gliwicach (Trombita, 1953), Teatrze Muzycznym w Łodzi (Madame Pompadour, 1954 i Tajemnica Dedala, 1955), Operetce Warszawskiej (Cnotliwa Zuzanna, 1956), Operetce w Łodzi (Hrabia Luksemburg, 1957), Warszawskiej Operze Objazdowej (Madame Butterfly, 1957 i 1963; Halka, 1959; Traviata, 1964), Operetce w Lublinie (Domek trzech dziewcząt, 1959), Operze i Operetce w Szczecinie (Bal w operze, 1959). Jako scenograf teatralny był solidnym rzemieślnikiem, ale miał też w swym dorobku wiele udanych, ciekawych projektów i rozwiązań scenicznych. 

Później działał jako scenograf filmowy; w latach 60. i 70. projektował m.in. dekoracje wnętrz do filmów: Pan Dodek, Śmierć prezydenta, Hallo, Szpicbródka, serialu telewizyjnego Wielka miłość Balzaka, filmu telewizyjnego Godzina „W”; współpracował przy 20. innych filmach telewizyjnych i kinowych. Zajmował się malarstwem i rysunkiem, na wielu wystawach prezentował swoje akwarele i szkice. 

Bibliografia

Almanach 1992/93; Ankudowicz-Bieńkowska; Bydg. leksykon teatr.; Ciecierski: Zwyczajne życie; Formanowicz; Gołobów, Kondracki (il.); Hernik Spalińska: Życie teatr. w Wilnie (il.); Jego siła; Koczanowicz s. 154; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Komorowska: Teatry muz. Drugiej Rzeczypospolitej; Komorowska: Za kurtyną; Limanowski: Duchowość; Łoza: Czy wiesz; SAP warsz.; Sempoliński: Druga połowa; Wilno teatralne (B. Osterloff, cyt.; il.); Życie teatr. w Częstochowie; Gaz. Biał. 1931 nr 256, 1932 nr 123; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 231, 262, 1980 z. 3–4 s. 457, 1991 z. 2 s. 240, 1997 z. 1–4 s. 596, 679–681; Scena i Widownia Warsz. 1948 nr 5; Życie Warsz. 1993 nr 1; Akt ślubu nr VII–151/471/1933 oraz zgonu nr IV/3520/1992, Arch. USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Afisze i programy, MTWarszawa: Programy, IS PAN; Rymkiewicz: T. Powszechny; Zbiory H., MTWarszawa; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.