Józef Korzeniowski
KORZENIOWSKI Józef (24 lipca 1934 Opatów – 24 listopada 1993 Gdynia),
aktor, śpiewak.
Był synem Zygmunta Korzeniowskiego i Leokadii Marianny z Romanowskich; mężem reżyserki Danuty Baduszkowej, secundo voto Śniady (zob. t. 2; ślub 5 września 1964 w Sopocie). Na początku lat 50. pracował w Teatrze Lalki i Aktora Baj Pomorski w Toruniu, zapewne jako adept. W 1953 zdał tu maturę w szkole dla pracujących. W 1954 był adeptem w Teatrze Lalek w Gdańsku, a w sezonach 1955/56 i 1956/57 w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym w Koszalinie i zagrał: Tomasza Biegunkę (Chory z urojenia), Piquoisseau (Mariusz), Lubomira (Pan Geldhab). Niecały sezon 1957/58 występował w objazdowym Teatrze Powszechnym Województwa Gdańskiego w Sopocie (np. jako Alfred w Mężu i żonie i Skapen w Szelmostwach Skapena), w sezonie 1958/59 był w zespole Gdańskiego Studia Rapsodycznego, gdzie wystąpił w poetyckim spektaklu Sława dla Salomei (1958) i w roli Galileusza w Balladzie o Galileuszu (1959), prezentowanej też gościnnie w Elblągu. Tu, 19 lipca 1959, w czasie spektaklu, opuścił scenę, za co został dyscyplinarnie zwolniony. Od sezonu 1960/61 zaangażował się, jako aktor i śpiewak solista, do Teatru Muzycznego w Gdyni (debiutował 29 czerwca 1961 jako Danek w Pannie Wodnej) i należał do tego zespołu do końca 1983/84, kiedy przeszedł na emeryturę. Potem występował w Teatrze Muzycznym gościnnie; ostatnią, niewielką rolę w Zemście nietoperza grał w 1993. Jedynie w sezonie 1964/65 był solistą w Operetce w Łodzi, a w 1979/80 i 1980/81 był też zaangażowany na pół etatu w Teatrze Kwadrat w Warszawie. W 1965 zdał aktorski egzamin eksternistyczny i uzyskał uprawnienia solisty operetki.
Miał charakterystyczne warunki zewnętrzne: mocnej budowy, z czasem tęgi, zachował mimo to sceniczny urok i wdzięk, znakomicie śpiewał i tańczył. Imponował witalnością, żywiołowością, słynął z poczucia humoru. W Teatrze Muzycznym zagrał wiele ról w komediach muzycznych, farsach, operetkach, musicalach, a pełne humoru i ciepła postaci, które tworzył zjednywały mu sympatię publiczności. Krytycy cenili jego inteligentne aktorstwo, stosowanie dyskretnych środków wyrazu, wyczucie stylu utworów, pisali, że jest „niezawodny”, „wyśmienity”, „doskonały”. W recenzji z Pchły w uchu (1973), w której grał podwójną rolę Chandebisa i Poche’a Michał Korczyński pisał:
Aktor posiada świetną vis comica, nie przejaskrawia jednak, nie szarżuje niepotrzebnie,
w roli Karola (Lili chce śpiewać, 1974), dyrektora bankrutującego teatru stworzył
trochę chaplinowską postać – smutnego, zagubionego wokół bawiącego się tłumu
(Barbara Kanold).
Sukces odniósł jako Doktor Dreyfuss (Promises, promises, 1976), gdzie nie nadużywając środków wyrazu i „tanich efektów”, zbudował komediową postać przyjmowaną z ogromnym aplauzem, a brawurowo zaśpiewane piosenki i
nieomal każdy jego ruch kwitowany był brawami
(Ewa Moskalówna).
Bawił jako tytułowy Pan Zagłoba (1972); grając go z ironicznym dystansem, „nie uronił ani jednego żartu”, ale nie przerysował postaci,
bezbłędnie puentował komiczne sytuacje, których był bohaterem
(B. Bielik).
Znakomitą rolą był Cesarz (Madame Sans-Gêne, 1983), choć pojawiał się na scenie dopiero w trzecim akcie natychmiast zjednywał sobie sympatię:
Mały, wielki człowiek o smutnym obliczu, despotyczny, a w głębi duszy spragniony miłości – takim jawi się nam Bonaparte
w interpretacji Korzeniowskiego. Doskonała to rola tego aktora, umiejącego jednym spojrzeniem i gestem określić sytuację, podobnie zresztą jak intonacją głosu, czy mimiką
(Anna Jęsiak).
Specjalnie dla niego zostało napisane libretto komedii muzycznej Szwejk, w której grał rolę tytułową (prapremiera 24 kwietnia 1977). Jej interpretacja budziła szacunek, co podkreśliła np. Ewa Moskalówna.:
Vis comica i umiejętność nawiązywania kontaktu z widownią gwarantowały mu sukces oczywisty. Tymczasem – uciekając od łatwego sukcesu, od śmieszenia za wszelką cenę, zbudował on tę rolę z ogromną dyskrecją. Ściszając jak gdyby swoją wrodzoną ekspresję.
Spośród wielu ról Korzeniowskiego warto wymienić jeszcze takie, jak: Tabarin (Król włóczęgów, 1961); Loriot (Nitouche), Menelaus (Piękna Helena), Pepe (Czarujący Giulio) – 1962; Frosch (Zemsta nietoperza, 1963), Alfred Doolittle (My Fair Lady; 1965, 1986), Kagler (Wiedeńska krew, 1966), Doktor Petypon (Dama od Maxima, 1967; zachwycał brawurowo wykonanym kankanem; też w Teatrze Muzycznym w Łodzi, 1968), Wun-Hi (Gejsza, 1968), Briquet (Siedem dziewcząt pod bronią, 1969), Czesław (Żółta szlafmyca, 1970), Charançon (Opiekun mojej żony, 1970; zwrócił uwagę „umiejętnością zatrącającego o parodię ironizowania na temat swej roli”, pisał Tadeusz Rafałowski); Fu-Li (Kraina uśmiechu), Larivaudier (Córka Madame Angot) – 1971; Szewc (Czarująca szewcowa, 1973), Calfucci (Machiavelli, 1975), Miechodmuch (Krakowiacy i Górale, 1979), Peachum (Opera za trzy grosze, 1982), Lejzor Wolf (Skrzypek na dachu, 1984), Kisz (Księżniczka czardasza, 1986), Sir Jasper (Me and My Girl, 1988), Pan Grimwig (Oliver!, 1990).
W Operetce w Łodzi zagrał m.in. Stefana Spettique’a (Ciotka Karola, 1965), w Teatrze Kwadrat w Warszawie Kapitana Sachnowskiego, prawdziwego (Pamiętnik pani Hanki, 1979) i Prezesa (Basen, 1981). W latach 70. występował w spektaklach Teatru TV w Gdańsku, zagrał w kilkunastu filmach i telewizyjnych serialach, m.in. w Czterdziestolatku.
Bibliografia
Almanach 1993/94; Gdańskie teatry osobne; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Premiery T. Muzycznego w Gdyni 1958–89; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu (il.); T. Muzyczny w Gdyni 1958–98 (il.); A. Zając-Kiedysz: 50 i pięć lat Teatru Muzycznego w Gdyni 1958–2013, Gdańsk 2015; Żędzianowska: Pro memoria (il.); Dz. Bałt 1974 nr 143 (B. Kanold), 1976 nr 245,1983 nr 99 (A. Jęsiak), 1993 nr 276 (il.), 281; Dz. Wiecz. 1973 nr 134 (M. Korczyński); Express Wiecz. 1972 nr 138 (B. Brelik); Gaz. Morska (dod. do Gaz. Wyb.), 1993 nr 282 (il.); Głos Wybrz. 1970 nr 88 (T. Rafałowski), 1976 nr 244 (E. Moskalówna), 1977 nr 96 (E. Moskalówna), 1978 nr 15 (il.), 247, 1983 nr 121, 1993 nr 276; Ilustr. Kur. Pol. 1978 nr 17; Kur. Pol. 1977 nr 193 (wywiad z K.; il.); Teatr 1972 nr 16; Trybuna Ludu 1983 nr 225; Akt ślubu nr 242/1964, Arch. USC Sopot; Akt zgonu nr 2386/1993, Arch. USC Gdynia; Akta (fot.), ZASP; IS PAN; Akta K., Arch. T. Muzycznego im. Baduszkowej w Gdyni, T. Miniatura Gdańsk; Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; Inf. Zdzisława Kordeckiego i Haliny Wołosewicz; www.filmpolski.pl
Ikonografia
Fot. – IS PAN, ITWarszawa, T. Muzyczny Gdynia.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
