Neonilla Kilar
KILAR Neonilla Aniela, z domu Batik, secundo voto Graziadio, pseudonim Krzywiecka, też Kilar-Krzywiecka (8 listopada 1906 Rakowiec koło Lwowa – 21 lutego 1993 Katowice),
aktorka, reżyserka.
Była córką Onufrego Batika i Anny z Krzywieckich; żoną lekarza Jana Franciszka Kilara (ślub w 1925), potem aktora i dyrektora teatru Antoniego Graziadio (zob. t 2); matką światowej sławy kompozytora Wojciecha Kilara (1932–2013). We Lwowie ukończyła szkołę średnią, a w 1932–35 była słuchaczką kursów dramatycznych, prowadzonych przez Wandę Siemaszkową, później Janusza Strachockiego, przy Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego. W 1935–36 brała udział w objazdach Teatru Pokucko-Podolskiego z siedzibą w Stanisławowie, pod kierownictwem Zuzanny Łozińskiej, odwiedzając ponad 40 miejscowości województwa stanisławowskiego, tarnopolskiego, lwowskiego i krakowskiego. W 1936 zdała w Warszawie egzamin dla eksternistów na Wydziale Sztuki Aktorskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej i, jak podawała, grała dorywczo na scenach warszawskich i lwowskich.
W czasie II wojny światowej przeżyła we Lwowie okupację rosyjską i niemiecką; w 1940–41 kontynuowała studia w ukraińskiej szkole dramatycznej. W 1944 wyjechała do Rzeszowa, gdzie rozpoczęła występy w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej i pod okiem Siemaszkowej, przygotowywała się do zawodu reżyserki.
Była drugą – zaraz po Siemaszkowej – gwiazdą rzeszowskiego zespołu, zdolną tragiczką
(Aldona Kaszuba).
Do końca sezonu 1948/49 grała tu główne role w dramatach Słowackiego: Balladynę, Amelię w Mazepie, Marię Stuart (reżyserowała z Siemaszkową). W roli Balladyny, zdaniem krytyków,
potrafiła odsłonić dramat, jaki toczy się w duszy bohaterki, jej tragizm, ale pokazała też dumną, pełną dostojeństwa postawę bezwzględnej królowej
(„Dziennik Rzeszowski” 1945).
Zagrała Siostrę Wayland (Święty płomień), Podstolinę (w bijącej rekordy powodzenia Zemście), Mrs Mary Jacobs (Wyspa pokoju). Podobała się w lekkim repertuarze, np. jako Gloria Mill (Jaś u raju bram, we własnej reżyserii), a „swoim niskim altem przypominała wampy z filmów w stylu Marleny czy Ordonki”, „grała z umiarem, śpiewała muzykalnie” („Dziennik Rzeszowski” 1946).
Reżyserowała głównie komedie: Cały dzień bez kłamstwa, Ich dwóch, Szkarłatne róże, Klub kawalerów, Męża i żonę oraz dramat Rozdroże miłości (z Kazimierzem Biernackim). Używała podwójnego nazwiska Kilar-Krzywiecka. W sezonach 1949/50–1951/52, 1953/54 i 1954/55 była aktorką Teatru Śląskiego w Katowicach, gdzie zagrała m.in.: Katarzynę (Romans z wodewilu), Olgę (Obcy cień) – 1950; Pulcherię (Dom otwarty, 1953). W 1952/53 występowała w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu jako: Wanda Ogrodzka (Grzech) i Berta Sonnenbruch (Niemcy). Od 1 lipca 1955 do końca sezonu 1961/62 była zaangażowana w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu i grała swe najlepsze role takie jak: Pani Dobrójska (Śluby panieńskie), Helena (Lekkomyślna siostra), Horodniczyna (Rewizor) – 1955; Gurmyska (Las), Megiera (Androkles i lew) – 1956; Klimina (Wesele, 1957); Orgonowa (Damy i huzary), Fiokła (Ożenek), Gwinona (Lilla Weneda) – 1959, Pani de Sotenville (Mąż pognębiony), Hrabina Rostowa (Wojna i pokój) – 1961; Szambelanowa (Pan Jowialski, 1962).
W sezonach 1962/63–1967/68 występowała znów w Teatrze Śląskim, w rolach: Poncii (Dom Bernardy Alby), Orgonowej (Straszny dworek), Gospodyni (Wesele) – 1964; Panny Prism (Mój brat niepoprawny) i ponownie Szambelanowej – 1965. W 1968 przeszła na emeryturę.
Bibliografia
Almanach 1992/93; Linert: T. Śląski 1949–92; Mykita-Glensk; 70 lat T. w Sosnowcu 1897–1907; 100 lat t. w Sosnowcu (il.); Ślady pamięci s. 31, 32, 34 (cyt.; il.), 35 (il.), 44, 65, 78 (il.), 79, 80 (il.), 81 (il.); T. im. Siemaszkowej 1944–94 (il.); Wydrzyński s. 205, 257; Dz. Rzesz. 1945 nr 178 (cyt.), 1946 (4–5 V; cyt.); Dz. Zach. 1993 nr 43: Nowiny Rzesz. 1966 nr 78 (il.), 1974 nr 243; Trybuna Śląska 1993 nr 46; Akta (fot.), ZASP; Programy, IS PAN (m.in. „Wesele”, T. im. Siemaszkowej Rzeszów, 22 XI 1964; il.); Almanach 1944–59; Wosiek: Teatry objazdowe.
Ikonografia
T. Dyniewski: K. jako Megiera (Androkles i lew), karyk., rys., repr. Wieczór 1957 nr 11 i K. jako Klimina (Wesele), karyk., rys., repr. Panorama 1960 nr 2; Fot. – IS PAN, ITWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
