Izabela Neyman
FALEŃSKA Iza, właściwie Izabela Lusternik, primo voto Kleyn, secundo voto Neyman (9 sierpnia 1904 Zduńska Wola – 13 lipca 1992 Nicea),
aktorka.
Była córką Arona Lusternika i Miriam z domu Pikelny; jej pierwszym mężem był Kazimierz Kleyn, inżynier i właściciel fabryki, mecenas pisarzy; drugim Stanisław Neyman, dziennikarz i pracownik Ligi Narodów (ślub w 1950). Na scenie występowała pod nazwiskiem Faleńska. W 1926 była uczennicą Oddziału Dramatycznego przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. Pierwsze niewielkie role grała w sezonie 1925/26 w Teatrze Letnim w Parku Staszica w Łodzi; w 1927/28 występowała w warszawskim Teatrze Narodowym, np. jako Pokojówka (Niewierna) i w Królu Agisie Słowackiego oraz w Teatrze Praskim, np. jako Rusałka (Legenda).
W sezonach 1928/29–1930/31 grała w Teatrach Miejskich w Łodzi, m.in. w Nocy listopadowej i Człowieku z teką. W dniu 26 maja 1928 wzięła udział w przedstawieniu Golema (grała Rudą dziewczynę), wystawionym na arenie Cyrku Warszawskiego. W 1931 w warszawskim Teatrze Ateneum grała Łucję Desmoulins (Śmierć Dantona), a od początku 1932 do końca sezonu występowała w Teatrach Miejskich we Lwowie, m.in. w rolach: Heleny (Sen nocy letniej), tytułowej w Roxy, i Ireny (Kłopoty Bourrachona). Jej występy odnotował pozytywnie Tymon Terlecki. W sezonie 1932/33 grała w Teatrze Nowym w Poznaniu, np. Infantkę (Cyd), w lipcu 1933 w Teatrze Kameralnym w Warszawie Priskę (Żyda na stos), którą grała też w objeździe z zespołem A. Marka, m.in. w Płocku.
Później współpracowała z Zespołem Reduty: w 1934–35 grała Kamilę (Czwarty do brydża), m.in. we Lwowie, na początku 1937 występowała w Ludziach na krze, Wielkiej miłości, Woźnym i ministrze (m.in. w Płocku), a z kolei w 1939 w warszawskiej siedzibie Reduty wzięła udział w wieczorze poetyckim Nowa poezja polska. Poza tym, w lipcu 1937 z zespołem Teatru Ateneum występowała w sztuce Ludzie na krze w Krakowie. Brała udział w słuchowiskach Polskiego Radia, np. w styczniu 1936 w Historii o żołnierzu Igora Strawińskiego i Charlesa Gerdinanda Ramuza w reżyserii Edmunda Wiercińskiego
z wdziękiem odtworzyła Królewnę, wzruszającą zwłaszcza
w chwili lamentu
(Jerzy Stempowski).
Lata II wojny światowej przeżyła w Warszawie; walczyła w powstaniu, a po jego upadku została wywieziona do obozu jenieckiego, skąd po oswobodzeniu, w 1945 wyjechała do Francji. Od 1950 mieszkała w Nicei, jej gościnny dom stał się przystanią dla Polaków przyjeżdżających z kraju i polskich emigrantów. Przyjaźniła się m.in. z Witoldem Gombrowiczem, o którym zamieściła wspomnienie w „Tygodniku Powszechnym”. Była fundatorką nagrody literackiej za najlepszy esej, przyznanej w 1961 przez redaktora „Kultury” paryskiej Jerzemu Stempowskiemu.
Bibliografia
Almanach 1991/92; Boy: Pisma t. 24, 25; Ciecierski: Zwyczajne życie; Fallek: Cztery sezony s. 43; J. Giedroyć, W. Gombrowicz: Listy 1950–1969, Warszawa 1993 s. 450; Kołakowski: Dramat radziecki; Konarska-Pabiniak: Repertuar; Krasiński: Teatr Jaracza; Limanowski: Duchowość; Lubicz Lisowski: Wspomnienia s. 56, 57 (il.); Osiński: Pamięć Reduty; Osiński: Repertuar; J. Stempowski: Pamiętnik teatralny trzeciej klasy i inne szkice. Wybór i oprac. J. Timoszewicz, Kraków 1999; Stokowa: Wyspiański; Terlecki: Od Lwowa do Warszawy; Walden: Cztery i pół (il.); Wilski: Szkolnictwo; T. Wittlin: Ostatnia cyganeria. Warszawa 1989; Kur. Warsz. 1927 nr 330, 1928 nr 148, 1933 nr 217, 1934 nr 154; Pam. Teatr. 1962 z. 3–4 s. 352, 1994 z. 1–2 s. 48, 56 (il.); Scena Pol. 1930 z. 1 s. 24; Tyg. Powsz. 1986 nr 39; Afisze i programy, IS PAN; Akt zgonu nr 3193/1992, Merostwo w Nicei (kserokopia w Red. SBTP IS PAN); Hałabuda: Repertuar.
Ikonografia
L. Bielska: Portret, olej, płótno, repr. Tyg. Ilustr. 1935 nr 40; Fot. – IS PAN, MTWarszawa, NAC.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
pseud.: Iza Faleńska
