Osoby

KAWECKA Antonina, zamężna Bochniak (17 stycznia 1923 Warszawa – 5 października 1996 Poznań),

śpiewaczka. 

Była córką rzemieślnika z warszawskiej Woli, Mieczysława Kaweckiego, i Janiny z Piekarskich; żoną Antoniego Bochniaka. Po ukończeniu szkoły powszechnej, wstąpiła w 1937 w Warszawie do Gimnazjum Kupieckiego Krzewienia Wiedzy Handlowej; występowała w amatorskim Teatrze Tramwajarzy. Po wybuchu II wojny światowej, kontynuowała podczas okupacji niemieckiej, naukę na tajnych kompletach. Od grudnia 1941 kształciła głos u Stanisława Kazury w tajnym Konserwatorium Warszawskim. Od 1943 brała udział w okupacyjnych koncertach: w barze-restauracji „Pod Znachorem” przy ul. Boduena, w kawiarni profesora Bolesława Woytowicza na Nowym Świecie, oraz w tych, organizowanych przez Radę Główną Opiekuńczą. Korzystała wówczas z konsultacji wokalnych Ady Sari i Adama Didura. Podczas powstania warszawskiego występowała dla rannych żołnierzy w zamienionych na szpital podziemiach kawiarni „Pod Krzywą Latarnią”. Po powstaniu znalazła się w Częstochowie, gdzie pracowała nad repertuarem z wytrawnym pianistą-akompaniatorem i korepetytorem Sergiuszem Nadgryzowskim i śpiewała na koncertach z orkiestrą pod dyrekcją Jerzego Sillicha. 

Zaangażowana 1 grudnia 1945 do Opery Katowickiej (następnie Śląskiej) w Bytomiu, była w jej zespole do 1 września 1947. Zadebiutowała 9 grudnia 1945 w partii Loli (Rycerskość wieśniacza) i pracz pewien czas wykonywała partie mezzosopranowe, jak: Flora (Traviata), Suzuki (Madame Butterfly), Jadwiga (Straszny dwór), Mercedes i rola tytułowa w Carmen, a także Amneris (Aida). Już w 1947 zaczęła śpiewać z powodzeniem sopranowe partie tytułowe Halki i Aidy, i to one właśnie stały się z czasem jednymi z najznamienitszych jej kreacji. W sezonie 1946/47 śpiewała też Cześnikową w Strasznym dworze. Umiejętności wokalne doskonaliła wówczas u Stefana Beliny-Skupiewskiego. Z zespołem Opery Śląskiej występowała jako Zofia w przedstawieniach Halki w Ostrawie (14–15 czerwca 1947), a w sierpniu 1947 w wystawieniach różnych oper w Warszawie. 

W Operze Poznańskiej wystąpiła po raz pierwszy 20 września 1947 jako Amneris w Aidzie i odtąd przez 33 lata (do 1980) była solistką tej sceny. W 1947 śpiewała Marzenkę (Sprzedana narzeczona); w 1948: Olgę (Eugeniusz Oniegin), tytułową Carmen, Balladynę (Goplana); 1949: Wendulkę (Pocałunek), Giuliettę (Opowieści Hoffmanna); w 1950: Marynę (Borys Godunow), Martę (Niziny; też w 1955). W 1950 przebywała na stypendium w Pradze i wystąpiła 15 i 27 listopada w Pocałunku i w Carmen w Národním divadle. W 1947–52 w Poznaniu pozostawała pod opieką wokalną Józefa Wolińskiego i stała się śpiewaczką wszechstronną. Podczas serii przedstawień Opery Poznańskiej w Warszawie (4 sierpnia–2 września 1948), w Eugeniuszu Onieginie, śpiewała już nie Olgę, lecz Tatianę. Doskonale odtwarzała takie sopranowe partie dramatyczne, jak: Halka (1950; w inscenizacji Leona Schillera), Kupawa (Śnieżka, 1951), Jarosławna (Kniaź Igor, 1953), Aldona (Konrad Wallenrod, 1957), Ulana (Manru, 1961), Maria (Mazepa, 1961), tytułowa Katarzyna Izmajłowa (1965; też występy z całym zespołem na Międzynarodowym Festiwalu „Warszawska Jesień”: 30 września–3 października 1965), Liza (Dama pikowa). Nadal występowała jako Carmen. Prym wiodła w wielkim repertuarze włoskim, jako: Desdemona (Otello; 1953, 1962), Tosca, Amelia (Bal maskowy, 1959), Aida (1963), Gioconda (1973). Okazała się też znakomita w wagnerowskich rolach Elżbiety (Tannhäuser, 1967), Izoldy (Tristan i Izolda, 1968). Chwalono ją za delikatność interpretacji partii Agaty (Wolny strzelec, 1955). Odnosiła sukcesy w operetkach jako Saffi w Baronie cygańskim (1955) i Rozalinda w Zemście nietoperza (1963). 

W latach 50. i 60. często występowała za granicą. W 1950 śpiewała w Bukareszcie; w 1951 w Pradze Marynę (Borys Godunow); 16 i 22 kwietnia 1952 w Operze w Budapeszcie Santuzzę (Rycerskość wieśniacza) i Halkę; w październiku i listopadzie 1952 w serii 11. koncertów w Chinach (z okazji trzeciej rocznicy „wyzwolenia Chin spod jarzma Kuomintangu i państw imperialistycznych”) w różnych miastach (Pekin, Nankin, Szanghaj, Kanton, Hanjou, Hankou, Tientsin); 18–25 lipca 1953 w Berlinie, gdzie podczas Tygodnia Kultury Polskiej śpiewała na koncercie pieśni Franza Schuberta oraz arie z oper Moniuszki, Pucciniego Bizeta i Verdiego a także w Halce w Staatsoper. Brała udział w występach zespołu Opery Poznańskiej w Moskwie 22 grudnia 1952–12 stycznia 1953 na scenie Teatru im. Niemirowicza-Danczenki (role Halki i Maryny) i 12 stycznia 1953 w koncercie w Teatrze Bolszoj przed Józefem Stalinem (program powtórzono w Poznaniu 7 lutego tego roku). W 1953–55 jeździła na koncerty do NRD (Weimar, Lipsk, Poczdam, Wittenberga, Heringsdorf). Śpiewała Toskę w Rostocku (luty 1956); występowała w miastach Rumunii jako Halka, Tosca, Carmen (w maju i 1956), w 1957 w ZSRR (Aida w Charkowie oraz koncerty i program telewizyjny) i w Jugosławii (Belgrad, Split, Skopje); w listopadzie 1960 w roli Carmen wystąpiła w Pradze. 

W czerwcu 1961 wyjechała po raz pierwszy do USA na zaproszenie amerykańskiej firmy płytowej Bruno-Ronty i nagrała 24 pieśni Chopina, Moniuszki i Szymanowskiego z akompaniamentem A. Wightmana; 24 września tego roku w Chicago, w audytorium polonijnej szkoły Lane Tech na 2500 miejsc, zaśpiewała Cho-cho-san w Madame Butterfly, a 5 listopada 1961 (po kwalifikacyjnej audycji) tytułową Aidę w City Center Opera w Nowym Jorku. W lutym 1963 odbyła artystyczną podróż do Bułgarii (Aida w Sofii, Warnie i Płowdiw), a w następnych latach ponownie do Rumunii i NRD. Z zespołem Opery Poznańskiej występowała w Vicenzy i Genui (5–10 czerwca 1968) oraz w Liége (7–10 maja 1969) jako Cześnikowa w Strasznym dworze, a w styczniu i lutym 1970 w rolach Aidy i Lizy w Damie pikowej w Taszkiencie, Woroneżu i Odessie. W 1972 śpiewała w Chicago Cho-cho-san w Madame Butterfly, w przedstawieniu przygotowanym przez działający w USA polski Muzyczny Teatr Oper i Operetek Lidii Pucińskiej i B. Wolskiego; z tym samym teatrem wystąpiła też 7 września 1974 jako Carmen w Audytorium Św. Trójcy w Chicago. Występowała również w polonijnych programach telewizyjnych. 

Śpiewała na scenach krajowych: w Krakowie (1955–56 Toskę, w 1965 i w latach następnych Carmen): w Operze Śląskiej (1955 Halkę, w 1970 i 1975 Toskę); w Operze Bałtyckiej (1960, 1961 i 1963: Amelię w Balu maskowym, Toskę i Carmen); w Operze w Bydgoszczy (1962, 1965, 1966 i 1967: Halkę, Toskę i Carmen); w Teatrze Wielkim w Warszawie i Łodzi (1970–72, Toskę i Halkę); w Operze Objazdowej (Halkę). Wielokrotnie występowała w Operze we Wrocławiu (jako Aida i Carmen: 1957, 1958, 1959, 1962, 1967 i 1969); na scenie tej stworzyła także doskonałą, charakterystyczną kreację Lady Billows w operze Albert Herring (premiera 25 listopada 1972). 

Jej ostatnie nowe role w Poznaniu, to: Brunhilda, we współczesnej operze Zmierzch Peryna (premiera 6 października 1974), prezentowanej też 26 września 1975 na Międzynarodowym Festiwalu „Warszawska Jesień” i wagnerowska Ortruda w Lohengrinie (premiera 17 grudnia 1978). 

Zasłynęła w roli Halki; wykonywała ją wielokrotnie na scenach Śląska i Poznania, nagrała na płytę (Polskie Nagrania 1953, pod dyrekcją Waleriana Bierdiajewa), śpiewała w Budapeszcie (1952 i 1955), Pradze (1960), w Berlinie Wschodnim (1953) i Zachodnim (25 czerwca 1972). Jednak najczęściej i najdłużej występowała w roli Toski, którą pożegnała się w ze sceną w Poznaniu 3 kwietnia 1980. Wystąpiła w niej jeszcze w Operze Śląskiej: 27 kwietnia 1980 i 11 marca 1981. Później, na zaproszenie z Teatru Wielkiego w Łodzi, w 1983 brała udział w wieczorze poświęconym pamięci Marii Callas śpiewając II akt Toski. Opera ta stała się także jej debiutem reżyserskim (20 czerwca 1992, Opera we Wrocławiu). Wystąpiła też jeszcze w Teatrze Wielkim w Łodzi 8 marca 1986 na koncercie galowym urządzonym z okazji 75. urodzin Antoniego Majaka i wykonała arię z Hrabiny. Brała udział w uroczystych koncertach w Bytomiu: z okazji 30-lecia Opery Śląskiej (20 czerwca 1975) i z okazji 50-lecia tej zasłużonej sceny (w „Koncercie Gwiazd”, 18 czercwa 1995). 

Miała obszerny repertuar pieśniarski, od utworów starowłoskich po współczesne. W pierwszych etapach kariery dawała liczne koncerty radiowe i estradowe: recitale, popularne koncerty muzyki operowej (np. organizowane w 1957–60 przez Orkiestrę Symfoniczną w Olsztynie pod dyrekcją Olgierda Straszyńskiego); śpiewała też w audycjach szkolnych. 

Pracę pedagogiczną w poznańskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (następnie Akademii Muzycznej im. Paderewskiego) rozpoczęła w 1971, od 1972 była na stanowisku docenta; w 1993 otrzymała tytuł profesora. Do jej wychowanków należeli m.in.: Marek Torzewski, Wojciech Drabowicz, Elżbieta Ardam, Agnieszka Mikołajczyk (Aga Mikołaj). Zasiadała w jury międzynarodowych konkursów wokalnych: w Sofii (1984), Antwerpii (1990) i Warszawie (im. Moniuszki, 1992) oraz Ogólnopolskiego Konkursu Wokalistyki Operowej im. Adama Didura w Bytomiu (1981, 1984, 1989). Była Członkiem Zasłużonym SPATiF-ZASP-u. 

Otrzymała liczne odznaczenia i nagrody, m.in.: Państwową Nagrodę Artystyczną II st. (1973), Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1982, 1989, 1994), Nagrody Artystyczne Miasta Poznania (1956, 1959), Nagrodę Artystyczną Miasta Poznania i Województwa Poznańskiego (1969), tytuł Wielkopolanina Roku 1972, tytuł Zasłużony dla Kultury Narodowej (1990), medal „Polonia Mater Nostra Est” przyznany przez Fundację Pamięci Narodu Polskiego (3 maja 1996). W 1987 powstał o niej film biograficzny, zrealizowany przez Ośrodek TVP w Poznaniu.

Artyzmowi wokalnemu Kaweckiej odpowiada jej talent gry aktorskiej – żywiołowy, trzymający uwagę widza w napięciu do końca spektaklu,

pisał Kazimierz Nowowiejski i dodawał:

aksamitny głos dramatyczny (choć nie za potężny), wycyzelowana fraza, żywiołowa gra, zgrabna aparycja,

była niezapomniana jako

wzruszająca nieporadnością gołąbeczka Halka, szatańsko wężowa Carmen, świątobliwa Elżbieta w Tannhäuserze, wyuzdana Katarzyna Izmajłowa, posągowa Aida, w końcu Izolda, namiętna miłośnica w wagnerowskiej kolubrynie.

W 1965 Jerzy Waldorff zachwycał się śpiewem Kaweckiej w Katarzynie Izmajłowej:

Jej głos stoi znowu na szczytach przez blisko cztery godziny świeży, nie zmęczony, pełny, bogaty, od okrągłych z blaskiem rzucanych dźwięków najwyższych w skali, aż po dół, o barwie

i nośności altu.

Sztukę wykonawczą Kaweckiej najtrafniej scharakteryzował Ludwik Erhardt:

Śpiewa pięknie silnym, dramatycznym sopranem. Lecz ponadto posiada umiejętność, dar intuicji, dzięki której nadaje scenicznej postaci sugestywną autentyczność i świeżość. Potrafi znaleźć środki, które odbiera się jako naturalne i całkowicie uzasadnione. Jej Tosca jest prawdziwa i spontaniczna w najbardziej nieprawdziwych sytuacjach. Kawecka to wielka artystka, a jej talent sceniczny udziela się i mobilizując partnerów. 

W Poznaniu ogromnie ją lubiano i nazywano „nasza Tośka”, chodzono do Opery „na Kawecką”. Założono tu Fundację im. Antoniny Kaweckiej i organizowane są koncerty Antonina Kawecka in memoriam. Tabl. 20. 

Bibliografia

Dachtera: Opera Wrocł. 1945–95; Dziadek: Opera Pozn. 1919–2005 (il.); EM; Jankowski, Misiorny; Kaczyński: Dzieje „Halki”; Kański: Mistrzowie; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Lachowicz: Dwadzieścia lat; Leksykon pol. muzyków pedagogów (bibl.); Nowowiejski: Pod zielonym Pegazem (il. nr 48, 59; cyt); Opera Bałtycka (w 25-lecie istnienia); Opera Pozn. 1919–69 s. 34, 37–40, 44, 48, 74–77 (Wspomnienie K. o W. Bierdiajewie), 160 (il.), 166 (il.), 177 (il.), 215 (il.); Opera w Poznaniu. 75 lat (il.); W. Panek: Legendy i kariery zbiór I. wyd. II, Warszawa 1987; Pół wieku Opery Śląskiej 1945–2000 (il.); SMP; Świtała (il.); Świtała: Opera Pozn. 1969–79 (il.); T. Wielki w Warszawie. Kronika sezonu 1970/71, Warszawa 1971; T. Wielki w Warszawie. Kronika sezonu 1971/72, Warszawa 1973; Weber Z dziejów opery w Bydgoszczy; Wielkopolanie XX wieku, Poznań 2001 (K. Liszkowska: Antonina Kawecka 1923–1996; tu bibl. oraz il.); Berliner Zeitung 1953 (28 VII); Der Morgen 1953 (23 VII, 1 VIII); Die Welt 1972 (27 VI); Dz. Pozn. 1996 (8 i 14 X); Express Ilustr. 1970 nr 33; Express Pozn. 1993 nr 96; Gaz. Pozn. 1969 (7 I), 1970 nr 32; Gaz. Rob. 1972 nr 47 (il.); Gaz. Wyb. 1996 nr 236; Głos Wielk. 1955 nr 139 (il.), 1956 (18 II), 1961 nr 293 (il.). 1968 nr 50 (K. Nowowiejski; cyt.), 1974 nr 42; Il Lavoro 1968 (11 VI); Junge Welt 1953 (21 VII; il.); Kron. m. Poznania 1970 nr 1 (A. Laboga: Antonina Kawecka); Kultura 1969 (5 I), 1970 nr 5 (L. Erhardt); Kur. Pol. 1992 nr 228 (il.); Lídové Noviny 1960 (1 XII); Magyar Neinzet 1955 (25 IV); National Zeitung 1953 (31 VII); New York Times 1961 (6 XI); Perspektywy 1986 (14 II; il.); Prawda (Moskwa) 1952 (24 XII); Ruch. Muz. 1963 nr 6, 1985 nr 4 (il.). 1996 nr 22; 7 Dni w Polsce 1961 nr 51 (il.); Świat 1965 (17 X; J. Waldorff); Teatr 1980 nr 4 (W. Panek: Antonina Kawecka – urodzona dla sceny; il.); Trybuna Rob. 1976 nr 88 (Wywiad z K.; il.); Tydzień 1979 (26 VIII; wywiad z K.; il.); Akta, T. Wielki Poznań. 

Ikonografia

NOT (T. Nowicki): Portret karyk., rys., repr. Gaz. Pozn. 1966 nr 120; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.