Osoby

BOROWICKA Iwona, z domu Grochulska (6 marca 1929 Łódź – 30 sierpnia 1984 Kraków),

śpiewaczka, aktorka, tancerka. 

Była córką kupca Jana Grochulskiego i Katarzyny z Bobrów; żoną pianisty i korepetytora teatrów Józefa Borowickiego, którego nazwisko przyjęła po ślubie za sceniczne (ślub 5 stycznia 1948 w Łodzi). W czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej, po wysiedleniu rodziny z Łodzi i rozstrzelaniu ojca, pracowała jako ekspedientka w sklepie spożywczym koło Staszowa.

Po powrocie do Łodzi, w 1945–47 uczyła się w prywatnej Szkole Baletu i Tańca Artystycznego Zygmunta Dąbrowskiego. Współpracowała wówczas z łódzkim Teatrem Komedii Muzycznej „Lutnia” (od 1951 pod nazwą Połączone Teatry Muzyczne); w sezonie 1946/47 została solistką baletu, a od 7 marca 1948 do końca sezonu 1953/54 była tancerką i śpiewaczką, ponieważ równocześnie od 1948 kształciła głos w klasie Grzegorza Orłowa w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej (w zespole Teatru Małego figurowała też jako aktorka). Wykonywała szereg mniejszych ról, jak: Drygalska (Polska krew, 1947), Jonie (Rose Marie), Róża (Cnotliwa Zuzanna), Bakchis (Piękna Helena, 1948), Cyganka Mizzi (Baron cygański), Zuzanna (Dzwony z Corneville, 1949), Modelka Helcia (Królowa przedmieścia), Pokojówka Hersylia (Córka pani Angot, 1950), Minerwa (Orfeusz w piekle, 1951), Nastieńka (Niespokojne szczęście, 1952), Tepa (Donna Juanita, 1953).

Była wyróżniana w recenzjach, krytycy zauważali, że coraz lepiej śpiewa i gra. Z powodu nagłych zastępstw, wystąpiła w rolach Arseny i Czipry w Baronie cygańskim, a także jako Hela w Domku trzech dziewcząt (1952). Wreszcie w 1953 obsadzono ją w czołowej roli Lizy w Krainie uśmiechu, w 1954 w roli Hanny Glavari w Wesołej wdówce, a od premiery 30 grudnia tego roku była Rozalindą w Zemście nietoperza i w roli tej występowała w Łodzi jeszcze w drugiej połowie sezonu 1954/55. Z zespołem łódzkiej operetki była w 1954 na występach w Bydgoszczy i Grudziądzu. 

Od grudnia 1954 była nieprzerwanie solistką Teatru Muzycznego w Krakowie, gdzie objęła czołowe role w najpopularniejszym repertuarze operetkowym. W roli tytułowej w Hrabinie Maricy w reżyserii Iwo Galla (19 grudnia 1954) „od pierwszego wyjścia na scenę zdobyła publiczność” (A. Woźniakowska). Wykazała, jak pisał Stanisław Lachowicz:

wdzięk, wyczucie sceny, inteligencję w prowadzeniu wątków psychologicznych, piękny śpiew i dobrze prowadzony, duży głos 

(„Dziennik Polski”),

a J. Parzyńskiego zachwycił przede wszystkim jej piękny głos, „prawidłowo postawiony, nośny, o wyrównanej emisji na całej skali”. (Przedstawienie transmitowała raczkująca TVP). Następne jej role, to: Liza (Kraina uśmiechu w reżyserii Wilama Horzycy, 1955; z występami w Sali Kongresowej w Warszawie), Hanna Glavari (Wesoła wdówka, 1955), Księżna (Księżna cyrkówka, 1956; z transmisją telewizyjną), Annina (Noc w Wenecji, 1957). Po występie w Krainie uśmiechu Witold Zechenter podziwiał u niej

rzadko spotykany zespół tzw. «warunków»: głos, wygląd, werwę, wdzięk, umiejętność aktorskiego podania roli nie tylko

w partiach mówionych, lecz także przy śpiewie.

W tym okresie była również solistką Polskiego Radia. 

Po przebyciu poważnej choroby strun głosowych, którą leczyła przez kilka miesięcy i dłuższej przerwie w występach, wróciła na scenę w końcu 1958 jako Wiktoria (Wiktoria i jej huzar). Z kolejnych jej ról wymienić trzeba: Giudittę Grisi (Domek trzech dziewcząt, 1958), tytułową w Clivii (1960) oraz podwójną rolę modystki Mary i gwiazdy filmowej Rity Costello (Kariera panny Mary, 1960), Sylvię (Księżniczka czardasza, 1961), Cygankę Minkę (Krysia leśniczanka, 1961), Baronową Krystynę (Życie paryskie, 1962), Idunę (Fajerwerk, 1963), Miss Mary (Panna Wodna, 1963), Zuzannę (Cnotliwa Zuzanna, 1964). 

Lata 1961–64 stanowiły kulminację jej osiągnięć scenicznych i wokalnych oraz powodzenia u publiczności i uznania krytyki. Doskonałą parę tworzyła z Kazimierzem Rogowskim, częstym jej partnerem. Z zespołem operetki krakowskiej występowała w Warszawie, Kielcach, Rzeszowie. W Krakowie korzystała z konsultacji wokalnych u Janiny Tisserant-Parzyńskiej. 

Swój dorobek wzbogaciła później o Królową Annę Klarę (Loża królewska, prapremiera 24 kwietnia 1965; w roli Carmencilli z tej operetki wystąpiła też 16 czerwca 1966 w Operetce w Warszawie), Saffi (Baron cygański, 1965), Księżną Marię (Ptasznik z Tyrolu, 1967), Gabrielę (Wiedeńska krew, 1968), Lulu (Dama od Maxima, 1969). Mniej przekonywającą była w musicalach, na przykład jako: Eliza Doolittle (My Fair Lady, 1966), Sophilina (Niedziela w Rzymie, 1967), Nina Wasiliewna, baletmistrzyni (My chcemy tańczyć, 1970), Krystyna, aktorka (Dziękuję ci, Ewo, 1974), czy jako Maria w operetko-rewii Miłość szejka (1969). Jednak dzięki doświadczeniu scenicznemu potrafiła brylować w roli Claudii, dziennikarki (Lady Fortuna, 1971), podobała się też jako Gobette w Pani prezesowej (1975). W latach 70. autentyczne sukcesy odniosła na nowo w swych dawnych, znakomitych rolach, w Wesołej wdówce (1970) i w Hrabinie Maricy (1973) oraz jako Angela Didier w Hrabim Luksemburgu (1976). W Róży Stambułu (1974) grała z powodzeniem drugoplanową postać Violetty i pełniła funkcje asystenta reżysera. Wysoki poziom operetkowego aktorstwa prezentowała w 1977 w mniejszych rolach w komediach Café „Pad Minogą” (jako Niunia Trestkowa) i Pchła w uchu (Olimpia Ferrallion) oraz w 1979 w operetkach Król walca (jako Hrabianka) i Polska krew (tancerka Mutzi). 

Po przejściu na emeryturę 31 stycznia 1980, powracała jeszcze do 1982 na scenę, zawsze gorąco witana przez publiczność, na przykład w epizodach w Ptaszniku z Tyrolu (jako Dama dworu Adelajda), Błękitnym zamku (Ciotka Izabela), Księżniczce czardasza (Anhilda). W tej ostatniej operetce, 23 października 1982 w sali Teatru Muzycznego przy ulicy Lubicz, obchodziła 35-lecie pracy artystycznej, powróciwszy z okazji jubileuszu do swej popisowej roli Sylvii. Kilkanaście razy wystąpiła później jeszcze w rolach Izabeli i Anhildy, aż do występu 23 czerwca 1983 w Błękitnym zamku, na zakończenie sezonu. Jej ostatni publiczny koncert odbył się 7 maja 1984 w Śródmiejskim Ośrodku Kultury w Krakowie. Zmarła na szybko postępującą chorobę nowotworową. 

Urodziwa, muzykalna, utaneczniona, pełna temperamentu i wdzięku, miała wyrazistą osobowość sceniczną i reprezentowała rzadki w drugiej połowie XX wieku typ operetkowej primadonny. Jak napisał Józef Opalski:

Obdarzona sopranem o pięknym metalicznym brzmieniu, dużej skali i wolumenie, wyrównanym we wszystkich rejestrach,

a także talentem aktorskim, umiała nadać kreacjom scenicznym własny, niepowtarzalny ton,

była wręcz

jedną z ostatnich wielkich primadonn w dziejach polskiej sceny. 

W 1998 firma fonograficzna STEBO INT. wydała serię kaset poświęconych Borowickiej, zawierających pięć operetek (Kraina uśmiechu, Hrabina Marica, Księżna cyrkówka, Wesoła wdówka, Noc w Wenecji), odtworzonych z nagrań archiwalnych Polskiego Radia. W 2004 w Krakowie, w 20. rocznicę jej śmierci, odbył się I Ogólnopolski Konkurs Wokalistyki Operetkowej i Musicalowej im. Iwony Borowickiej, a w Galerii Teatralnej Muzeum Historycznego zorganizowano wystawę pod tytułem „Iwona Borowicka – legenda krakowskiej Operetki”; w Krakowie jest także ulica jej imienia. Tabl. 2 oraz fotografia z Kazimierzem Rogowskim.

Bibliografia

Almanach 1983/84; J. Chodorowski: Iwona Borowicka, legenda sceny operetkowej, Kraków 2004 (il.); A. Czopek: Świętokrzyskie soprany, tenory i basy, Kielce 2014 (il.); 40 lat sceny operetkowej w Łodzi; EM (J. Opalski; cyt.); Komorowska: Kronik t. muz. 1944-89; L. Kydryński: Przewodnik operetkowy, Kraków 1977 (il. przed s. 113 oraz po s. 128 i 272); Lachowicz: Dwadzieścia lat (il.); XV lat Operetki w Łodzi (il.); Woźniakowska (il.); Z dziejów teatru w Grudziądzu s. 100; Dz. Łódz. 1948 (24 I). 1950 nr 49; Dz. Pol. 1955 (10 III; S. Lachowicz), 1957 (19 VI), 1958 (30 XII), 1963 (25 VI), 1967 (3 II), 1973 (10 V), 1980 (29 I), 1982 (27 XII); Echo Krakowa 1955 nr 155 (W. Zechenter), 1963 (6 V), 1964 (29 IX), 1969 (9 XII), 1971 (14 XII), 1974 (17 XII), 1976 (9 III), 1981 (19 V), 1982 nr 159; Gaz. Krak. 1954 nr 305 (J. Parzyński), 1960 (II V), 1961 (11 V), 1970 nr 145, 1982 nr 183,1984 nr 216; Gaz. w Krakowie 1996 (1 XII); Kron. m. Krakowa 1959–1960, Kraków 1962 (J. Kłysik: Operetka w Krakowie w latach 1945–1960; il.); Panorama 1958 (5 X), 1980 nr 40; Przekrój 1984 nr 2049 (il.); Radio i Świat 1956 (5 II); Sł. Ludu 1970 (24 I); Sztandar Młodych 1972 (8/9 VII); Teatr 1979 nr I; Życie Lit. 1954 nr 155, 1956 nr 42; Życie Warsz. 1984 nr 218; Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in. „Jubileusz Iwony Borowickiej. Opera i Operetka w Krakowie, 1982”, tu: J. Opalski: Laurka dla Iwony Borowickiej; il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59.

Ikonografia

D. Boguszewska-Chlebowska: Sześć szkiców portretowych, tusz, piórko, ok. 1960 – MHKraków; Fot. – Arch. Opery Krakowskiej, IS PAN, MTWarszawa. 

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Iwona Borowicka, z domu Grochulska (6 III 1929 Łódź - 30 VIII 1984 Kraków), tan­cerka, śpiewaczka. Ukończyła łódz. szkołę ba­letową Zygmunta Dąbrowskiego, śpiewu uczy­ła się u Grzegorza Orłowa, potem Janiny Tisserant-Parzyńskiej. Od 1946 występowała jako tancerka, następnie koryfejka w łódź. T. Komedii Muzycznej "Lutnia". W Łodzi tak­że zapoczątkowała swą karierę wokalną. Wy­stępowała wówczas m. in. jako Drygalska ("Polska krew" Nedbala), Róża ("Cnotliwa Zu­zanna" Gilberta), Bakchis ("Piękna Helena" Offenbacha), Mizzi, potem nagłe zastępstwo w partii Arseny ("Baron Cygański" Straussa), Zuzanna ("Dzwony z Corneville" Planqueta), Minerwa ("Orfeusz w piekle" Offenbacha). 19 XII 54 zadebiutowała w Krakowie odnosząc od razu wielki sukces jako Marica w spek­taklu "Hrabiny Maricy" Kálmána inaugurują­cym działalność reaktywowanej operetki. 30 XII t. r. wystąpiła na scenie T. Muzycznego w Łodzi w partii Rosalindy ("Zemsta nietope­rza" Straussa i przez blisko dwa lata śpie­wała równocześnie na scenie łódź. i krak., by w końcu wybrać na stałe tę ostatnią. Była najpopularniejszą gwiazdą krak. operetki. Wszechstronnie utalentowana, kontynuowała najlepsze tradycje operetkowe sceny polskiej. W swym repertuarze miała około czterdziestu wiodących partii, m. in. Lizę ("Kraina uśmiechu" Lehara), Hannę ("Wesoła wdówka" Lehara), Anninę ("Noc w Wenecji" Straussa), Wiktorię ("Wiktoria i jej huzar" Abrahama), Clivię ("Clivia" Dostala), Zuzannę ("Cnotliwa Zuzanna" Gilberta), Elizę ("My fair lady" Loewego), Lu­lu ("Dama od Maxima" Feydeau), Irmę ("Naj­piękniejsza" Lidy), Angelę ("Hrabia Luxemburg" Lehara). Mimo wielu propozycji nie opuszczała na dłużej sceny krak. Niekiedy występowała gościnnie, np. w "Loży królew­skiej" Dobrzańskiego na scenie Operetki Warsz. (1966). Z końcem sez. 1978/79 odeszła z zespołu krak., ale nadal występowała tu gościnnie, np. jako Adelajda ("Ptasznik z Ty­rolu" Zellera, sez. 1979/80), Anhilda ("Księżnicz­ka czardasza" Kálmána, sez. 1980/81). W tym ostatnim przedstawieniu 23 X 82 z okazji ju­bileuszu 35-lecia pracy art. zaśpiewała Silvę.

Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1983/84. Tom XXV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe - Warszawa 1987.