Zofia Gryf-Olszewska
GRYF-OLSZEWSKA Zofia Janina, z Brodzikowskich, primo voto Olszewska, secundo voto Boelke, Böhlke (6 maja 1898 Warszawa – po II wojnie światowej),
aktorka.
Była córką Konstantego Józefa Brodzikowskiego i Jadwigi Zofii z Padwińskich; żoną najpierw nauczyciela Lucjana Franciszka Olszewskiego (ślub 26 grudnia 1916 w Warszawie), a potem aktora Roberta Boelkego (zob. t. 1; ślub w październiku 1927). W sezonie 1920/21 brała udział w pracach artystycznych Reduty i dublowała Stanisławę Perzanowską w roli Antosi (Przechodzień). Równocześnie była uczennicą Warszawskiej Szkoły Dramatycznej i w lipcu 1921 wystąpiła na jej popisie.
W 1923 została zaangażowana do zespołu Teatru Rozmaitości; w sierpniu tego roku zagrała Felę (Ciepła wdówka), a w sezonie 1923/24 np. Burmistrzankę (Ptak), Dżamilę (Zbuntowana). W sezonie 1924/25 występowała w Teatrach Polskim i Małym w Warszawie, w 1925/26 w Teatrze Miejskim w Łodzi, a w 1926/27 i 1927/28 znowu w Warszawie w Teatrach Polskim i Małym. W sezonach 1928/29, 1929/30 i zapewne przez część 1930/31 grała na scenie Teatru Polskiego w Poznaniu. Krótko (od marca 1931) występowała w Teatrze Miejskim w Lublinie. Po powrocie do Warszawy, od lipca 1931 i w sezonie 1931/32, nadal była aktorką teatrów Arnolda Szyfmana, głównie Teatru Małego. W listopadzie 1932 zagrała też Selimę (Księżniczka chińska) w Teatrze Artystów, a w grudniu tego roku Klaudynę (Wszystko dla bliźnich) w Teatrze Nowym, ale od marca 1933 znowu występowała w Teatrze Polskim. Jesienią 1933 (od 11 listopada) grała w Manekinach szatana w Teatrze Rozmaitości przy ul. Kredytowej, wkrótce jednak na resztę sezonu 1933/34 przeniosła się do Poznania, do Teatru Polskiego, którego dyrektorem został Boelke. W sezonie 1934/35 występowała w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, a na 1935/36 i 1936/37 powróciła do Poznania, do Teatru Polskiego. Później znowu występowała w Warszawie: od 15 września 1937 w Teatrze Malickiej w roli Panny Roberts (Mięczak), od marca 1939 w Teatrze Nowym w roli Myry Arundel (Week-end), a na sezon 1939/40 została za angażowana do zespołu Teatru Letniego.
Jak wspominała Maria Malicka, w czasie wojny i okupacji niemieckiej, Gryf-Olszewska
poznała jakiegoś Niemca i została volksdeutschką.
(Z kartotek kontrwywiadu Armii Krajowej wiadomo, że była podejrzana o współpracę z gestapo, a córkę zapisała do Hitlerjugend.) Szukała też u Malickiej protekcji, żeby zaangażować się do jawnego Teatru Komedia; ostatecznie występowała w jawnym, rewiowym teatrzyku Niebieski Motyl. Później zapewne wyjechała z kraju i pozostała na emigracji, gdzie zmarła (według kartotek Instytutu Pamięci Narodowej w 1948 nie mieszkała już w Polsce).
Była zdolną aktorką, obdarzoną ponadto znakomitymi warunkami zewnętrznymi. Na jej urodę zwracali uwagę wszyscy krytycy, a Konstanty Troczyński w każdej recenzji pisał o jej „pięknej”, „doskonałej” „wyjątkowej” aparycji. Adam Grzymała-Siedlecki przyznawał aktorce także duży wdzięk, Boy – „wdzięk i smak”; Karol Irzykowski chwalił dobrą dykcję, Boy – „ciepły liryzm pięknego głosu”. Grała przede wszystkim role młodych dziewcząt i amantek, głównie we współczesnych komediach, rzadziej w dramatach. W tych właśnie rolach trafnie wydobywała, ujmujące widzów i krytyków, tak zwane „akcenty liryczne”, choć np. Troczyński przyznawał jej też „zacięcie charakterystyczne”, a nawet, zapewne przesadnie, „ekspresję dramatyczną w wielkim stylu”.
Najdłużej występowała na scenach Warszawy i Poznania i na nich też zagrała swe najlepsze role. Z Teatru Polskiego i Małego warto wymienić jej: Ludwikę (Miłość czuwa, 1924), Norę (Niedojrzały owoc, 1925), Zuzannę Würtz (Azais, 1926), Ethel (Najdroższa moja Peg, 1926), Annę Marię (Panna Flûte, 1927), Grace Harrington (Roxy, 1931), oraz trzy role z 1932: Olę (Szczęście od jutra), Glorię (Komedia amerykańska) i Marię (Dzika pszczoła). W Poznaniu podobała się jako: Betty (Słomiani wdowcy, 1928), Siostrzenica (Adwokat i róże, 1929), Ewa Łasztówna (Dom kobiet, 1930), Infantka (Cyd, 1936), Viola (Wieczór Trzech Króli, 1936), Julia (Niezwykła transakcja, 1937). W Łodzi w 1925 zagrała Helenę (Sen nocy letniej) i Orcia (Nie-Boska komedia); w Krakowie m.in.: rolę tytułową w komedii Migo (1934), Marlenę Podkowę (Mecz małżeński, 1934), Glorię (Nigdy nie można przewidzieć, grane pod tytułem Nigdy nic nie wiadomo, 1935). Od początku lat 30. brała udział w słuchowiskach Polskiego Radia. Jak podał Stanisław Łoza, próbowała też pisać dramaty i wiersze. Tabl. IV.
Bibliografia
Boy: Pisma t. 21, 24, 27, 28; Fallek: Cztery sezony; Grzymała-Siedlecki: Z t. warsz.; Guderian-Czaplińska: Teatr. Arkadia (też s. 142; il. na s. 139); Irzykowski: Pisma t. 3; Irzykowski: Recenzje; Jego siła; Lorentowicz: Dwadzieścia lat t. 5; Lorentowicz: T. Polski; Łoza: Uzupełnienia (il.; tu błędna data urodzenia); Sempoliński: Wielcy artyści; Simon: Spis przedstawień Reduty; Słonimski: Gwałt; Troczyński: Pisma teatr.; Wilski: Szkolnictwo s. 223; Kal. T. Pol. 1967/68 nr 22 (E. Szwankowski: Repertuar T. Małego); Kur. Warsz. 1921 nr 186, 1923 nr 238, 239, 1931 nr 187, 1932 nr 318, 360, 1933 nr 312, 1937 nr 254, 257, 1939 nr 68, 227; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 189, 1965 z. 2 s. 184, 1968 z. 3 s. 390, 395, 1973 z. 3–4 s. 432, 452, 464, 484, 1980 z. 3–4 s. 435, 443; Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 25 s. 13; Scena Pol. 1922 z. 8–10 s. 45, 48, 1923 z. 1–3 s. 83, z. 7–12 s. 34, 1924 z. 2 s. 181, z. 3 s. 272, 274, 1929 z. 4 s. 30; Teatr 1986 nr 3 s. 26 (Wywiad z M. Malicką): Tyg. Ilustr. 1927 nr 2 (il.), 1933 nr 2 (il.); Afisze, Uniw. w Poznaniu; Afisze i programy, IS PAN, MTWarszawa; Akt ślubu nr I–1/186/1916 oraz metryka chrztu z parafii Wszystkich Świętych nr 1172/1898, Arch. USC Warszawa; Akta, IPN Warszawa (kartoteka kontrwywiadu AK i kartoteka volksdeutschów); Akta miasta Poznania (Kartoteka mieszkańców z lat 1870–1931), Arch. Państw. Poznań.
Ikonografia
A. Karpiński: Portret, olej, płótno, ok. 1930 – Muzeum Okręgowe Rzeszów; Fot. – MTWarszawa, NAC.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
