Osoby

Leopold Stanisław Pobóg-Kielanowski (18 lutego 1907 Lwów – 3 stycznia 1988 Londyn) – aktor, reżyser, dyrektor teatrów, pisarz.

Był synem Bolesława Kielanowskiego, lekarza i Marii z Lityńskich. Naukę rozpoczął w 1913 i – wyjąwszy krótki okres w latach 1914–16, kiedy uczył się w Austrii w Weizu i Grazu – pobierał ją we Lwowie w prywatnej szkole św. Józefa i w gimnazjum realnym. Maturę zdał w 1925 w VIII Państwowym Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego. Wielki wpływ na jego dalsze losy miał Kazimierz Brończyk, wychowawca i nauczyciel języka polskiego i francuskiego, który skierował jego zainteresowania w stronę teatru i literatury. W przedstawieniach szkolnego teatru, reżyserowanych przez Brończyka, Kielanowski występował jako aktor (zagrał Chłopickiego w Warszawiance, Rewizorczuka, Kordiana, Księcia Niezłomnego); pod wpływem Brończyka wybrał polonistykę.

W latach 1925-29 studiował na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza. Równocześnie udzielał się jako recytator (na zaproszenie kuratorium szkolnego dawał programy poetyckie w gimnazjach we Lwowie, Dubnie, Łucku, Równem) oraz uczył się aktorstwa. Pierwsze lekcje aktorskiego fachu pobierał u sędziwej już wówczas Teofili Nowakowskiej, zaś ostatni szlif uzyskał od młodego Janusza Strachockiego. W czerwcu 1827 zdał egzamin kwalifikacyjny przed komisją ZASP i 3 września tegoż roku debiutował w Teatrze Wielkim we Lwowie rolą Don Henryka, u boku Osterwy, w Księciu Niezłomnym w reżyserii Trzcińskiego. W okresie lwowskim używał na scenie pseudonimu Pobóg. Od 1929 pracował w Teatrze Wielkim.

Po studiach był nadal związany z UJK i rozpoczął pracę nad doktoratem z filozofii. Przedłożył rozprawę Wizja malarska w utworach dramatycznych Stanisława Wyspiańskiego. (Promotorem był Juliusz Kleiner.) Zanim 22 czerwca 1932 otrzymał stopień naukowy, objął w roku akademickim 1931/32 – i prowadził w następnym – lektorat wymowy UJK, a w jego ramach także Koło Artystyczne, które dawało występy dla publiczności nie tylko uniwersyteckiej. Interesowała go recytacja zbiorowa i inscenizacja poezji.

W latach 1931—33 był sekretarzem literackim w Teatrach Miejskich we Lwowie i redaktorem „Sceny Lwowskiej”. Współpracował też z radiem. Napisał słuchowiska (z Marią Grzędzielską) Jako drzewiej miłowano i Majówkę filomatów oraz reżyserował.

21 VI 1933 zdał eksternistyczny egzamin reżyserski przed komisją pod kier. Leona Schillera w warszawskim PIST. (Sztuką, którą opracował, było Wyzwolenie.) Następnie uzyskał stypendium Narodowego Funduszu Kultury i od 27 października 1933 do 14 czerwca 1934 przebywał za granicą: pięć miesięcy we Francji, prawie dwa miesiące we Włoszech i ponad dwa tygodnie w Austrii. W Paryżu zbierał doświadczenia teatralne, na Sorbonie rozwijał zainteresowania z zakresu fonetyki, napisał rozprawę Les lois psycho-physiologiques du style orale (Prawa języka mówionego) i był asystentem Gastona Baty.

W sezonie 1934/35 zaangażował się do Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu. Wyreżyserował tam siedem sztuk i zagrał dziesięć ról. Poznał wówczas Walentynę Aleksandrowicz, która już jako towarzyszka jego życia została aktorką i pisarką. W sezonach 1933–38 pracował w Teatrze im. Wyspiańskiego w Katowicach, gdzie był przede wszystkim reżyserem (21 sztuk) i wystąpił w trzynastu rolach. Współpracował z radiem katowickim jako współautor i reżyser audycji literackich. 1 września 1938 objął dyrekcję Teatru Miejskiego na Pohulance w Wilnie i sprawował ją (po zmianie rządu na Litwie w czerwcu 1940 jako p.o. dyrektora) do 18 września 1940. W tym czasie wyreżyserował 15 przedstawień, zagrał natomiast tylko raz: Stanisława Augusta we wznowieniu Rejtana Brończyka 11 listopada 1939. Do wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej wyreżyserował dwie sztuki w Państwowym Polskim Teatrze Dramatycznym.

Z Wilna przedostał się do Warszawy. Od 1942 działał w AK, Unii Jerzego Brauna, współpracował z „Kulturą Jutra”. Pracował w kawiarni, w 1943 – po aresztowaniu żony (zamordowana w 1943 w Oświęcimiu) – w Instytucie Rolniczym w Puławach jako bibliotekarz. W sierpniu 1944 został zatrzymany w Warszawie na terenie nie objętym powstaniem i wywieziony na roboty do Niemiec, gdzie przebywał do maja 1945. Stamtąd przedostał się do Włoch i w Recanati dołączył do Teatru 2 Korpusu, prowadził tam Studio Teatralne i reżyserował.

Na londyńskiej emigracji

W sierpniu 1946 przybył na Wyspy Brytyjskie, w październiku do Londynu, gdzie osiadł na stałe. W 1951 ożenił się z Zofią Tarnopolską-Meeson.

W Wielkiej Brytanii był jednym z organizatorów polskiego teatru w warunkach demobilizacji. Reżyserował i grał w Londynie w Polskim Teatrze Dramatycznym, który był kontynuacją Teatru Dramatycznego 2 Korpusu; po odejściu Wacława Radulskiego przejął kierownictwo, sprawując je z przerwami do 1978 (od 1956 pod nazwą Teatr Polski ZASP). Był długoletnim prezesem ZASP za Granicą, od 1980 prezesem honorowym.

W latach 1952-72 pracował w londyńskiej rozgłośni Radia Wolna Europa, m.in. omawiając premiery teatralne i filmowe oraz działalności ludzi sztuki, przypominając twórców zasłużonych dla polskiej kultury. Brał udział w konferencjach naukowych i przedsięwzięciach wydawniczych polskiego środowiska w Anglii. W 1975 został profesorem Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, gdzie wykładał historię kultury polskiej. Uczył też aktorstwa na działających z przerwami kursach teatralnych w Londynie. Nb. miał uczniów w Funchalu na portugalskiej Maderze, dokąd wyjeżdżał na dłuższe okresy po przejściu na emeryturę. Na prośbę władz miasta Funchal otworzył Teatr Miejski Wieczorem Trzech Króli we własnej reżyserii.

Aktor, reżyser, pisarz

Był wysokim, szczupłym szatynem o nieco pociągłej twarzy, regularnych rysach i piwnych oczach. Natura wyposażyła go – wedle świadectwa współczesnych – w „wiele miękkości i łagodności w ruchach i brzmieniu głosu”. Posiadał dużą kulturę słowa i umiejętność mówienia wiersza. Nie potrafił „głosu swego przepoić tłumaczącym się jasno żarem uczuciowym”, ale umiał wydobyć wdzięk młodości i szlachetności postaci. Grywał amantów, młodych arystokratów w sztukach konwersacyjnych i salonowych (np. Algernona Moncrieff w Bracie marnotrawnym Wilde'a, Armanda Duval w Damie kameliowej), postacie wrażliwe i szlachetne (np. Don Fernanda w Księciu Niezłomnym, Kopernika w sztuce Morstina).

Jako reżyser już przed wojną zasłużył sobie na tytuł monumentalisty scenicznego (obdarzył go nim Tymon Terlecki), wystawiając we własnym opracowaniu dwukrotnie Dziady i Wyzwolenie oraz Zygmunta Augusta Wyspiańskiego, Księcia Niezłomnego i Marię Stuart Słowackiego. W dramatach romantyków i Wyspiańskiego pasjonowały go przemiany bohatera i jego urastanie wewnętrzne, które umiał przekonująco i sugestywnie pokazać za pomocą środków scenicznych właściwych teatrowi poetycko-wizyjnemu. Z klasyki światowej zrobił dwa znakomite przedstawienia: Sędziego z Zalamei i Wieczór Trzech Króli, oba w Wilnie.

Po wojnie wyreżyserował ponad 100 sztuk, ostatnią latem 1987 (Preclarka z Pohulanki Budzyńskiego). Był inscenizatorem patriotycznych widowisk z udziałem setek statystów organizowanych na stadionach bądź w olbrzymim Royal Albert Hall w Londynie, a także reżyserem przedstawień kameralnych na scenach skromnie wyposażonych. Jeszcze raz wrócił do Wyzwolenia; swego ukochanego dramatu, o którym sądził, iż jest najgłębiej pomyślanym utworem o rozwoju człowieka w teatrze europejskim. Wystawiał też inne wielkie utwory z klasyki polskiej dawnej i współczesnej – wówczas, kiedy nie mogły ich grać teatry w Polsce – w czym wyrażała się, jak sam to określił „chęć podtrzymania polskości, wiary w ideały narodowe i ukazywania piękna polskiego słowa, myśli i obyczaju”.

Jako reżyser, a przede wszystkim dyrektor teatru sprzyjał rozwojowi współczesnej polskiej dramaturgii. Realizował prapremiery polskich dramatów przed wojną, szczególnie zaś na emigracji, gdzie istotny sens działalności teatralnej widział w ukazywaniu sztuk współczesnych, poruszających żywotne problemy polskiej społeczności. Był pierwszym inscenizatorem dramatu Karola Wojtyły Przed sklepem jubilera.

Od młodości często wypowiadał się w programach teatralnych i czasopismach, pisząc na tematy z bieżącego życia teatralnego i dotyczące historii teatru i literatury. Z prac poważniejszych, o ambicjach naukowych, opublikował min. artykuły: Sztuka wygłaszania wiersza a teatr i poezja współczesna (1938), Błyszcząca nieobecność. Szkic o teatrze Norwida (1966), Słowo i ciało. O scenopisarstwie polskim na uchodźstwie (1976), Teatr służebny (o teatrze polskim w Anglii, 1986). W młodości opracował i wydał scenariusz widowiska historycznego Rycerskiej pieśni śladem, w późnym wieku pisał sztukę o ostatnich latach Stanisława Augusta Poniatowskiego w Petersburgu, której już nie ukończył, podobnie jak rozprawy o peregrynacjach Władysława Jagiellończyka po bitwie warneńskiej i swoich wspomnień.

Był odznaczony Medalem Wojska (dwukrotnie), Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Oficerskim i Komandorskim Orderu Polonia Restituta.

Źródło: Elżbieta Nawrot, Leopold Pobóg-Kielanowski. Nota biograficzna. „Pamiętnik Teatralny” 1988, z. 1-2, s. 53-58. Śródtytuły od redakcji.

Biogram w SBTP

KIELANOWSKI Leopold Stanisław, też Leopold Pobóg-Kielanowski, pseudonimy: Stanisław Pobóg, Leopold Pobóg (18 lutego 1907 Lwów – 3 stycznia 1988 Londyn),

aktor, reżyser, kierownik artystyczny, dyrektor teatru. 

Był synem lekarza Bolesława Kielanowskiego i Marii Wincenty z Lityńskich; mężem najpierw aktorki Walentyny Aleksandrowicz (zob. t. 1; zginęła 28 września 1943 w Auschwitz), potem Zofii z Tarnopolskich Meeson (ślub 12 września 1951 w Londynie). Od 1913 uczył się w prywatnej Szkole Świętego Józefa we Lwowie. W 1914–16 naukę kontynuował w Weizu i w Grazu w Austrii, gdzie znalazł się z rodziną na skutek działań wojennych. Po powrocie do Lwowa, uczył się w gimnazjum realnym, a maturę zdał tu w 1925 w VIII Gimnazjum Państwowym im. Króla Kazimierza Wielkiego. W tych latach duży wpływ na jego zainteresowania literackie i teatralne miał nauczyciel języka polskiego i francuskiego, dramatopisarz Kazimierz Brończyk, który zaangażował go do pracy w prowadzonym przez siebie teatrze szkolnym. Jeszcze jako uczeń, wystąpił pierwszy raz na scenie 4 grudnia 1921 w lwowskim Miejskim Teatrze Małym, grając w zastępstwie rolę Józia w Małżeństwie Loli. 

W 1925–29 studiował we Lwowie filologię polską i historię kultury na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. Już w gimnazjum rozpoczął lekcje recytacji i gry scenicznej u seniorki sceny lwowskiej Teofili Nowakowskiej. Po maturze, aktorstwa uczył go Janusz Strachocki, a śpiewu A. Niżankowski. W tym czasie często występował jako recytator. Dnia 23 czerwca 1927 zdał eksternistyczny egzamin aktorski przed komisją Związku Artystów Scen Polskich. 

Debiutował pod pseudonimem Pobóg (od herbu Kielanowskich), 3 września 1927 w Teatrze Wielkim we Lwowie, jako Don Henryk (Książę Niezłomny) w reżyserii Teofila Trzcińskiego, u boku Juliusza Osterwy (Don Fernanda). Jako Stanisław lub Leopold Pobóg występował odtąd w lwowskich Teatrach Miejskich do końca sezonu 1932/33 i jeszcze na początku 1933/34 (wrzesień–październik 1933), Zagrał wówczas około 40. ról, w różnorodnym repertuarze, przeważnie niewielkich, takich, jak w 1927: Syn i Jedna z Masek (Wyzwolenie); w 1928: Widmo (Wesele), Marcellus i Aktor II (Hamlet), Walery (Świętoszek), Aleksander/Parys (Odprawa posłów greckich), tytułowe Miłosierdzie; w 1932: Helion (Samuel Zborowski), Ktesippos (Powrót Odysa); w 1933: Kosiński (Zbójcy); z większych był to w 1929 Antoni (Pan Damazy) i Wacław (Zemsta). W 1931–33 pracował również w Teatrach Miejskich we Lwowie jako sekretarz literacki i redaktor „Sceny Lwowskiej”. Współpracował z Polskim Radiem, dla którego pisał i reżyserował słuchowiska, m.in. z M. Grzędzielską Jako drzewiej miłowano i Majówkę filomatów. 

Po studiach, rozpoczął u profesora Juliusza Kleinera pracę nad doktoratem, który obronił 22 czerwca 1932 na temat: Wizja malarska w utworach dramatycznych Stanisława Wyspiańskiego. W 1931–33 prowadził na Uniwersytecie Jana Kazimierza lektorat wymowy oraz Koło Artystyczne, które dawało występy dla publiczności, nie tylko uniwersyteckiej. Interesowała go recytacja zbiorowa i inscenizacja poezji. Przed komisją Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie zdał 21 czerwca 1933 egzamin reżyserski, na który przygotował Wyzwolenie ze słuchaczami Wydziału Sztuki Aktorskiej. Od 27 października 1933 do 14 czerwca 1934 przebywał za granicą na stypendium naukowo-artystycznym Narodowego Funduszu Kultury. Był pięć miesięcy w Paryżu, gdzie słuchał wykładów na Sorbonie i brał udział w próbach jako asystent Gastona Baty'ego w teatrze Montparnasse; napisał rozprawę pod tytułem Prawa języka mówionego. Dwa miesiące spędził we Włoszech, a dwa tygodnie w Wiedniu. 

Po powrocie z zagranicy, na sezon 1934/35 zaangażował się jako aktor i reżyser do Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu. Używał odtąd na scenie nazwiska Kielanowski lub Pobóg-Kielanowski. Reżyserował tu 7 premier i zagrał 10 ról; ważniejsze: Sobolewski (Dziady, 1934; też reżyseria), Oswald (Upiory), tytułowy Mikołaj Kopernik w sztuce Ludwika Hieronima Morstina, Jan (Nocne loty), Kasztelan (Zaczarowane koło). Jego inscenizacje Dziadów i Mikołaja Kopernika zespół toruński pokazał podczas objazdów po Pomorzu, m.in. w Gdańsku (1934, 1935), Dziady także np. w Płocku (1934). Nakłonił Morstina do przeróbki jego powieści o Koperniku na dramat pod tytułem Mikołaj Kopernik (Kłos panny), który w opracowaniu scenicznym i reżyserii Kielanowskiego wystawiono w Toruniu (premiera 20 lutego 1935), a potem w objeździe. Dramat ten w reżyserii Kielanowskiego (i z nim w roli tytułowej) wystawiony też został 23 czerwca 1936 przez Polski Teatr Akademicki (Poltea) Uniwersytetu Jagiellońskiego na dziedzińcu Collegium Maius; przedstawienie pokazano również w maju 1936 w Rumunii, Bułgarii, Jugosławii i na Węgrzech, a w Krakowie ponownie w czerwcu 1936 oraz 12 i 13 czerwca 1937 na dziedzińcu wawelskim. 

Od jesieni 1935 do wiosny 1938 (przez trzy sezony), występował i reżyserował w Teatrze Polskim w Katowicach. W tym czasie zagrał 13 ról i wyreżyserował 21 przedstawień. Najważniejsze role: w 1936 Poeta (Wesele) i Konrad (Wyzwolenie), w 1938 Don Fernand (Książę Niezłomny). Prace reżyserskie w 1935: Gwałtu, co się dzieje! i ponownie Dziady; w 1936: Turoń i Wyzwolenie (premiera 17 września tego roku, połączona z nadaniem teatrowi imienia Wyspiańskiego); w 1937: Wesele na Górnym Śląsku, Moralność pani Dulskiej i Zygmunt August Wyspiańskiego; w 1938: Książę Niezłomny. Współpracował też z radiem katowickim jako autor i reżyser audycji literackich. 

Od 1 września 1938 został dyrektorem Teatru Miejskiego na Pohulance w Wilnie. Sprawował tę funkcję (po zmianie rządu na Litwie, od czerwca 1940 jako p.o. dyrektora) do 18 września 1940. Jako aktor wystąpił tylko w jednej roli: Stanisława Augusta we wznowieniu Rejtana Brończyka (11 listopada 1939). Ale wyreżyserował 15 premier i były to np. w 1938: Wyzwolenie i Sędzia z Zalamei; w 1939: Zazdrość i medycyna, Rejtan, Głupi Jakub, Krewniaki i Dobra wróżka; w 1940: Tessa i Maria Stuart Słowackiego. Do wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej w czerwcu 1941, wystawił jeszcze trzy przedstawienia w Państwowym Teatrze Dramatycznym w Wilnie, były to: w listopadzie 1940 – Mickiewicz i Puszkin pod pomnikiem Piotra I (układ tekstów Kielanowskiego), w styczniu 1941 – Wieczór Trzech Króli i w maju 1941 – Niepotrzebny człowiek. 

Jesienią 1941, wraz z żoną, przedostał się z Wilna do Warszawy. Korzystając z wcześniejszych kontaktów, włączył się w życie konspiracyjne okupowanej przez Niemców stolicy. Od 1942 był żołnierzem Armii Krajowej (pseudonim „Paweł”), współpracował m.in. z Unią Jerzego Brauna i „Kulturą Jutra”, brał udział w podziemnym życiu literacko-artystycznym. Pracował w kawiarni, a po aresztowaniu żony (w marcu 1943) wyjechał z Warszawy do Puław, gdzie zatrudnił się jako bibliotekarz w Instytucie Rolniczym. W sierpniu 1944 przedostał się do Warszawy na teren nieobjęty powstaniem, został przypadkowo zatrzymany i wywieziony na roboty do Niemiec. Koniec wojny, w maju 1945, zastał go w jednym z obozów dla uchodźców w Niemczech, skąd przedostał się do ośrodka przejściowego dla ludności cywilnej w Porto San Giorgio nad Adriatykiem. Tam odnalazła go Jadwiga Domańska i zaprosiła do współpracy z Teatrem Dramatycznym 2 Korpusu Polskiego, który stacjonował wówczas w Recanati. W grudniu 1945 został kierownikiem nowo powstałego przy tym teatrze Studium Teatralnego (otwarcie 30 marca 1946). Wyreżyserował dla Teatru Dramatycznego 2 Korpusu dwa przedstawienia: Dwa tuziny szkarłatnych róż (premiera 12 kwietnia 1946 w Recanati) i Skalmierzanki (opóźniona, z powodów reorganizacyjnych, premiera dopiero 19 stycznia 1947 w Edynburgu). Z tym zespołem w sierpniu 1946 przybył do Wielkiej Brytanii. Najpierw był w jednym z obozów na terenie Szkocji, w którym zostali rozmieszczeni artyści, a od jesieni 1948, po oficjalnym rozwiązaniu Teatru Drama tycznego 2 Korpusu, zamieszkał w Londynie. 

Był jednym z głównych organizatorów polskiego życia teatralnego na emigracji. Przez ponad 20 lat społecznie kierował teatrem, który powstał po demobilizacji w 1948 i działał w Londynie pod różnymi nazwami (Polski Teatr Dramatyczny, Teatr Polski im. Juliusza Słowackiego, Teatr Polski, Teatr Polski Związku Artystów Scen Polskich). W 1948–61 i 1965–78 był jego dyrektorem, kierownikiem artystycznym, reżyserem i aktorem. Pod jego też kierownictwem otwarto 30 września 1951 w Londynie Studium Teatralne. 

W 1947 najpierw opracował wraz z Wacławem Radulskim monumentalne widowisko pod tytułem Droga Konrada (1 lipca tego roku w Scala Theatre, w reżyserii Radulskiego; „spektakl przedstawiający drogę polskiego bohatera do osobistej i narodowej wolności, poprzez dzieje Konrada z Dziadów, Konrada z Wyzwolenia, Sułkowskiego z dramatu Żeromskiego i sceny Nie-Boskiej komedii”), a potem reżyserował Spotkanie Wiktora Budzyńskiego (7 stycznia 1948). W 1948 wystawił też: Displaced Person, Chorego z urojenia, Wesele (grał Poetę); w 1949: Szkarłatne róże, Sami swoi, Trzy wiosny; w 1950: Rozdroże miłości (grał Księdza Jana), Ulicę Podwale 7, Kroki na schodach; w 1951: Lekkomyślną siostrę i Grzech. Zagrał Księdza w Sędziach w reżyserii Zygmunta Nowakowskiego (1951). 

W latach następnych reżyserował ponad 80 przedstawień, w większości kameralnych, małoobsadowych, a także akademii i widowisk okolicznościowych o charakterze patriotycznym, z udziałem wielu statystów, nie tylko na małej scence Ogniska Polskiego, ale również duże spektakle w Scala Theatre czy Royal Albert Hall, a nawet na stadionie White City, a po otwarciu Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego (POSK-u) również na tej scenie. Były to np.: Zygmunt August Wyspiańskiego (1952), Zazdrość i medycyna (1954), Pan Tadeusz (1955), Cień (1956), Przygoda florencka i Wyzwolenie (1957), Buntownica (1958), Milczenie i Mama przyjechała (1959), Bohaterom nie udziela się kredytu (1960), Tramwaj zwany pożądaniem (1961), Dzwony z Czeremszy (1962), Tango (1965), Kwatera nad Adriatykiem i Pierwiastek z minus jeden (1966), Waiting Room i Piękna Lucynda (1967), Derby w pałacu i Rodzina (1968), Fizycy (1969), Obrona Ksantypy i Zemsta (1970), Świadek (1971), Lenin, Dwa teatry i Ciotunia (1972), Szczęśliwe wydarzenie, Pan Jowialski i Świętoszek (1973), Wielki szlem, Lekarz bezdomny, Świeca na wietrze (1974), Oberlangen (1975), Apetyt na czereśnie, Pani Gabriela i Uciekła mi przepióreczka (1976), Przed sklepem jubilera (wystąpił też jako Ktoś i była to jego ostatnia rola, 1979), Ambasador (1982). Ostatnią sztuką, którą reżyserował była Preclarka z Pohulanki (1987). 

W polskim środowisku teatralnym Londynu zajmował latami pozycję przywódczą 

(Kazimierz Braun).

Od 1953 (z przerwami) był długoletnim prezesem Związku Artystów Scen Polskich za Granicą, od 1980 prezesem honorowym i, jak napisała Irena Delmar:

Był on nie tylko ojcem duchowym polskiej kultury teatralnej na Obczyźnie – dla nas w ZASP-ie był on «Księciem niezłomnym» naszego Związku i naszego Teatru.

Przez 20 lat (1952–72) kierował, a do końca życia współpracował w Londynie z Sekcją Polską monachijskiej rozgłośni Radia Wolna Europa. Przeprowadzał wywiady z pisarzami i artystami polskimi, przebywającymi na emigracji, wygłaszał pogadanki o literaturze i teatrze, omawiał premiery teatralne i filmowe, prezentował nowości wydawnicze i czytał własne wspomnienia. W 1975 został profesorem Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO), w którym wykładał historię literatury i kultury polskiej oraz prowadził zajęcia praktyczne na kursach teatralnych. Od drugiej połowy lat 70. mieszkał na Maderze, gdzie na otwarcie Teatru Miejskiego w Funchalu wystawił w języku portugalskim Wieczór Trzech Króli (1978). Przez wiele lat w prasie emigracyjnej („Wiadomości”, „Tydzień Polski”) ogłaszał artykuły, eseje i wspomnienia na tematy teatralne i literackie. W ostatnim okresie życia, zafascynowany historią króla Polski i Węgier Władysława III, napisał Odyseję Władysława Warneńczyka (wydanie Londyn 1990). 

Był człowiekiem o dużym uroku osobistym, zjednywał ludzi swą kulturą i wdziękiem. Trafną charakterystykę Kielanowskiego jako aktora i reżysera, skreśliła w „Pamiętniku Teatralnym” w „Nocie biograficznej”, badaczka jego życia i twórczości, Elżbieta Nawrat:

Był wysokim, szczupłym szatynem o nieco pociągłej twarzy, regularnych rysach i piwnych oczach. Natura wyposażyła go – wedle świadectw współczesnych – w «wiete miękkości

i łagodności w ruchach i brzmieniu głosu». Posiadał dużą kulturę słowa i umiejętność mówienia wiersza. Nie potrafił «głosu swego przepoić tłumaczącym się jasno żarem uczuciowym», ale umiał wydobyć wdzięk młodości i szlachetności postaci. Grywał amantów, młodych arystokratów w sztukach konwersacyjnych

i salonowych (np. Algemona Moncrieff w Bracie marnotrawnym Wildera, Armanda Duval w Damie kameliowej), postacie wrażliwe i szlachetne (np. Don Fernanda w Księciu Niezłomnym, Kopernika w sztuce Morstina). Jako reżyser, już przed wojną zasłużył sobie na tytuł monumentalisty scenicznego (obdarzył go nim Tymon Terlecki), wystawiając we własnym opracowaniu dwukrotnie Dziady i Wyzwolenie oraz Zygmunta Augusta Wyspiańskiego, Księcia Niezłomnego i Marię Stuart Słowackiego. W dramatach romantyków i Wyspiańskiego pasjonowały go przemiany bohatera i jego urastanie wewnętrzne, które umiał przekonująco i sugestywnie pokazać za pomocą środków scenicznych właściwych teatrowi poetycko-wizyjnemu. Z klasyki światowej zrobił dwa znakomite przedstawienia: Sędziego z Zalamei i Wieczór Trzech Króli, 

oba w Wilnie.

Jako reżyser, a przede wszystkim dyrektor teatru, sprzyjał rozwojowi współczesnej polskiej dramaturgii. Realizował prapremiery polskich dramatów przed wojną, szczególnie zaś na emigracji, gdzie istotny sens działalności teatralnej widział

w ukazywaniu sztuk współczesnych, poruszających żywotne problemy polskiej społeczności.

Miał swój własny program teatralny: wydobywania z dramatu posłania moralnego i wyrażania go bogatymi, nierealistycznymi, poetyckimi środkami teatralnymi,

dodawał Kazimierz Braun. Przed II wojną światową najlepsze, najowocniejsze okresy działalności Kielanowskiego, to jego dyrekcje w Katowicach i Wilnie; w obu tych miastach stworzył placówki o wysokim poziomie artystycznym, które zajęły ważne miejsce w życiu miast. 

Wśród licznych nagród, otrzymał też teatralną nagrodę londyńskiego „Dziennika Polskiego” oraz Fundacji Feliksa Łaskiego za całokształt pracy artystycznej. Miał również wiele odznaczeń, także za zasługi wojenne. Tabl. III.  

Bibliografia

Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95 (dokumentacja; il.); K. Braun; Szkice o ludziach teatru. Warszawa 1996 (Ofiarniczy teatr Leopolda Kielanowskiego); Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku (il.); Dramat i teatr emigracyjny po roku 1939 (il.); P. Dziewoński: Leopold Pobóg-Kielanowski. Przyczynek do biografii. Łomianki 2012; Hernik Spalińska: Życie teatr.; I. Kiec: Teatr służebny polskiej emigracji po 1939 roku, Poznań 1999 (rozdział pt. Książę Niezłomny); Kwaskowski; Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939 t. 1, Lublin 2000; Małkowska: Teatr; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski: Teatr 1918–65; Między Polską a światem. Kultura emigracyjna po 1939 roku, Warszawa 1992 (K.A. Wysiński: L. Pobóg-Kielanowski. Twórca polskiego teatru na emigracji); Nawrat: Repertuar; Nawrat: T. Pol. w Katowicach (il.); O Leopoldzie Kielanowskim. Wspomnienia – szkice teatralne – dokumenty, Londyn 1994 (wykaz ról i reżyserii K.; il.); Osiński: Repertuar; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; Stokowa: Wyspiański; Teatr i dramat pol. emigracji (K.A. Wysiński: O teatrze L. Kielanowskiego; il.); Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach. 65. rocznica nadania Teatrowi Polskiemu imienia Stanisława Wyspiańskiego, Katowice 2001 (A. Mieszkowska: L. Pobóg-Kielanowski – od Lwowa do Londynu; il.); Terlecki: Od Lwowa do Warszawy; Nowy Dziennik-Przegląd Pol. (Nowy Jork) 1988 (11 II; Z. Racięski); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 214–220, 250–251, 257–261, 1974 z. 1 s. 86, 87 (il.), 94–98, 103, 1986 z. 2–3 s. 321–358 (E. Nawrat: T. Miejski na Pohulance za dyrekcji L. Pobóg-Kielanowskiego 1938–40), 1988 z. 1–2 s. 4–9, 19–42, 49, 53–58 (E. Nawrat; L. Pobóg-Kielanowski. Nota biograficzna; stąd cyt.), 59, 61–110 (il.), 1989 z. 2–4 s. 462–467 (L. Kielanowski: Teatr służebny), 472–473 (List K. do A. Szczepkowskiego), 1990 z. 1–2 s. 101–103, 123–150 (J. Kielanowski: W gmachu Skarbka i w gimnazjum. Wspomnienia o L. Kielanowskim; il.), 1997 z. 1–4 s. 13, 168, 277, 318, 320, 585–593, 605, 611–618, 636, 651, 1998 z. 1–2 s. 45–54; Trybuna Rob. 1988 nr 47 (I. Sławińska: Przychodzę by walić młotem); Tydzień Pol. 1988 (9 I i 19 III; I. Delmar), 1989 (18 III; S. Sobota); Tyg. Powsz. 1988 nr 7; Zesz. Hist. 1996 z. 115 s. 179; Afisze i programy, IS PAN; Dokumenty działalności artyst. K. (programy, wycinki prasowe, korespondencja, fot.), Arch. PAN Warszawa (Kolekcja emigracyjnej Melpomeny – dar A. Mieszkowskiej); Arch. Emigracji, Toruń; Arch. domowe K., Muzeum Literatury Warszawa; Zbiory, ITWarszawa, MTWarszawa, T. Śląski Katowice; Hałabuda: Repertuar. 

Ikonografia

F. Fabian: Portret, olej – zbiory Ogniska Pol. w Londynie; J. Hamel: Portret rys., kredka, Lwów 1920 – własność rodziny K., Wielka Brytania; M. Bohusz-Szyszko: Portret, olej, płótno, 1972 – własność pryw., repr. J.W. Sienkiewicz: Marian Bohusz-Szvszko życie i twórczość 1901–1995, Lublin 1995; L. Pawlikowska: Portret, 1978 – własność rodziny K., Wielka Brytania, inf.: O Leopoldzie Kielanowskim. Wspomnienia – szkice teatralne, dokumenty, Londyn 1994 s. 96; L. Jeśmanowicz: Portret karyk., kredka i portret karyk., piórko – własność żony autora, Toruń oraz portret, karyk., rys., oł., 1938 – Pracownia Dokumentacji Teatru IS PAN; J. Maśliński: Portret, karyk., rys., 1938, repr. program „Wyzwolenia”, Wilno T. na Pohulance, 1938 – Pracownia Dokumentacji Teatru IS PAN; Fot. — IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.