Osoby

BEDNAROWICZ Zbigniew (17 marca 1927 Poznań – 16 października 1999 Poznań),

scenograf. 

Był synem Mieczysława Bednarowicza, prokurenta Wielkopolskiego Banku Kredytowego, i Edwardy z domu Steinmann; mężem Ewy z domu Werka (ślub 9 maja 1981 w Poznaniu). Podczas II wojny światowej, w 1940 wraz z rodziną został wysiedlony z Poznania; mieszkał w Krakowie, uczęszczał do Szkoły Handlowej i równocześnie przerabiał program gimnazjum ogólnokształcącego. Po wojnie wrócił do Poznania, gdzie mieszkał i pracował do końca życia. Eksternistyczny egzamin maturalny zdał w 1947 w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych. W 1946–49 studiował na Wydziale Malarstwa Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych pod kierownictwem Stanisława Szczepańskiego; w 1951 po ukończeniu praktyki u Wacława Taranczewskiego otrzymał dyplom z odznaczeniem, ze specjalnością malarstwa dekoracyjnego.

W trakcie studiów współpracował z teatrem studenckim; pierwszą scenografię opracował w 1947 do przedstawienia opartego na Hymnach Jana Kasprowicza, w reżyserii Krystyny Skuszanki, wówczas studentki polonistyki. W 1950 Wilam Horzyca powierzył mu przygotowanie w Muzeum Narodowym wystawy z okazji 75-lecia Teatru Polskiego w Poznaniu i odtąd datuje się współpraca Bednarowicza z tą sceną. Zaczynał jako asystent Jana Kosińskiego przy przedstawieniach Hamleta i Zemsty w Teatrze Polskim (1950—51), a 23 czerwca 1951 debiutował w Teatrze Nowym scenografią do Zwykłej sprawy. W tym samym roku w Teatrze Młodego Widza opracował przedstawienia: Osiem lalek i jeden miś i Młoda Warszawa. W sezonach 1951/52 – 1972/73 był scenografem poznańskich Teatrów Dramatycznych (z wyjątkiem 1959/60 – 1962/63, kiedy pracował w Teatrze Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze), a po rozdzieleniu scen poznańskich, do 1993 pozostał w Teatrze Polskim.

W Poznaniu opracował scenografie do kilkudziesięciu spektakli, współpracując z wybitnymi reżyserami, m.in. ze Stanisławem Hebanowskim, Markiem Okopińskim, Tadeuszem Mincem, Izabellą Cywińską oraz z kompozytorem i autorem opracowań muzycznych, Jerzym Gardo. Był jednym z tych twórców, którzy ukształtowali estetykę poznańskich scen i zadecydowali o ich artystycznej randze. W Teatrze Polskim projektował scenografie do takich przedstawień, jak: Mizantrop (1951), Król i aktor (1952), Kandydat (1953), Domek z kart (1954), Dziewczyna z dzbanem (1957), Niestałość serc, Nora –1958; Don Juan Moliera (1963), Sen nocy letniej (1966), Kariera Artura Ui (1968); Rzecz listopadowa, Fantazy –1969; Wariatka z Chaillot, Opowieści lasku wiedeńskiego – 1973; Popiół i diament, Wiśniowy sad – 1974; Makbet (1975; nagroda na XV Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w tymże roku), Wesele (1976), Horsztyński, Biesy – 1977; Zakładnik (1982), Nie-Boska komedia (1986), Dziady (1987), Wyzwolenie (1990). Zaprojektował również kurtynę Teatru Polskiego.

W Teatrze Nowym opracował scenografie do: Ruchomych piasków (1952), Henryka IV (1956), Amfitriona (1958), Wielkiego człowieka do małych interesów (1963), Kynologa w rozterce, Czarownej nocy i Zabawy (1964), Dziecinnych kochanków (1965), Marchołta grubego a sprośnego (1965; nagroda na VI Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w 1966), W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissy Teofanu (1967), Dwóch panów z Werony, Don Carlosa – 1968; Elektry Sofoklesa, Pierścienia wielkiej damy – 1970; Sługi dwóch panów (1993). W Operze im. Moniuszki projektował scenografię do: Jasia i Małgosi (1957), Małego kominiarczyka (1964), Traviaty (1971), Coppelii (1981), dekoracje do Verbum nobile i Flisa (1997; kostiumy Izabella Konarzewska). W Teatrze Satyry scenografię do Mandragory (1956), w Teatrze 5 do Nieporozumienia i Eutydema (1961), w teatrze Scena na Piętrze do Dwojga na huśtawce (1983). 

Poza rodzinnym miastem najdłużej pracował w Zielonej Górze. Był tu autorem scenografii do spektakli: Parady (1959), Wieczór Trzech Króli (1960), Człowiek z budki suflera (1961; nagroda na I Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w tymże roku), Pożądanie w cieniu wiązów (1961), Baba-dziwo (1967) i Wiśniowy sad (1969). W Kaliszu projektował scenografie do: Wujaszka Wani (1962), Pierścienia wielkiej damy (1963, nagroda na III Kaliskich Spotkaniach Teatralnych), Fizyków (1966), Szklanej menażerii (1967); w Gorzowie do: Zygmunta Augusta (1962), Ślepców (1985), Tańca śmierci (1986); w Toruniu do: Wesela Figara (1967); w Gnieźnie na przykład do Przedwiośnia (1988); w warszawskim Teatrze Rozmaitości do: Wesela raz jeszcze (1979); w Jeleniej Górze do: Dziadów (1998).

Poza granicami kraju projektował scenografie m.in. w Celje w Słowenii do Zbrodni i kary (reżyseria Branko Gombač, 1964), w Pécs na Węgrzech do Derby w pałacu (reżyseria Roman Kordziński, 1979) oraz w Banja Luce w Bośni do Krawca (reżyseria Roman Kordziński, 1979). 

Wczesne prace Bednarowicza pozostawały pod wpływem realizmu; współczesna tematyka wystawianych utworów narzucała konwencjonalne rozwiązania, zarówno w dekoracjach, jak w kostiumie (Zwykła sprawa, Ruchome piaski, Domek z kart); większe możliwości znajdował w projektowaniu scenografii do utworów klasycznych (Mizantrop, Kandydat), a przełomowa była scenografia do Henryka IV:

Dekoracje potraktowane płasko, graficznie, wywoływały niepokojącą atmosferę. Wnęki z plastycznymi kukłami ułatwiały w ostatnim akcie zdemaskowanie sztucznej konstrukcji średniowiecznego zamku, zmieniającego się nagle we wnętrze współczesnej kliniki o nagich ścianach 

(Hebanowski).

Ciekawie wypadła Nora, gdzie

pomysłowo rozwiązał scenografię, za pomocą kotar
i realistycznych detali osiągając efektowne gry świateł
i cieni 

(Hebanowski).

W latach 60. i 70. był już uznanym twórcą o własnym, indywidualnym stylu, przez Zbigniewa Strzeleckiego określanym jako poetycki i malarski. Jego przykładem była scenografia do Człowieka z budki suflera:

rozwiązana przy pomocy kilku elementów określających miejsce akcji, umieszczonych na tle malowanego tiulu, który poprzez różne oświetlenia zmieniał barwę, tworząc odpowiedni dla każdego aktu delikatny nastrój kolorystyczny.

Podobne rozwiązania zaproponował, na przykład w Niestałości serc (barwne tło i przezroczyste boczne blejtramy), w Dziecinnych kochankach (okryte tiulem przedmioty i tiulowe zasłony). Stosowanie malarskiego tła i określanie miejsca akcji za pomocą kilku przedmiotów było charakterystyczną cechą jego scenografii. Do najważniejszych, znanych i opisanych prac Bednarowicza należą pozycje z wielkiego i klasycznego repertuaru: Marchołt gruby a sprośny, Sen nocy letniej, Bazylissa Teofanu, Don Carlos, Wariatka z Chaillot, Nie-Boska komedia oraz Makbet, w którym znalazło się

wiele cech stałych w poetyce B., jak operowanie drewnianym podestem, tu wzmocnionym czterema pochyło ustawionymi płaszczyznami, które po podniesieniu utworzą bryłę. Pojawia się jeden główny znak symbolizujący władzę – tron ustawiony znacząco po prawej stronie sceny na pochyłej części podestu. Całość to jakby model kuli ziemskiej zawieszonej we wszechświecie wśród gwiazd układających się w znane konstelacje 

(A. Krajewska).

Brał udział w wystawach scenografii, m.in. w Wenecji, Budapeszcie, Moskwie, Oslo, we Francji (Amiens, Nancy), trzykrotnie w Quadriennale Scenografii w Pradze, m.in. w 1967 i 1971, w Triennale Scenografii w Belgradzie, gdzie zdobył Brązowy Medal w 1995, a w 1972 w wystawie „Plastyka Poznańska” w poznańskim Arsenale, eksponowanej następnie w Brnie.

Drugą dziedziną sztuki, którą zajmował się całe życie było malarstwo ścienne, architektoniczne i miał tu duże osiągnięcia. W 1955 otrzymał I nagrodę w ogólnopolskim konkursie na polichromię Starego Rynku w Poznaniu i od tej pory pełnił funkcje projektanta i koordynatora prac związanych z renowacją Starówki, a sam osobiście projektował i wykonał m.in. elewacje większości tak zwanych domków budniczych i Wagi Miejskiej. W latach 70. był współautorem projektu i kierownikiem prac plastycznych przy odnawianiu elewacji Ratusza. Wykonał też dekorację na gmachach Muzeum Narodowego oraz Archeologicznego w Poznaniu. Posługiwał się różnymi technikami, takimi jak: fresk, sgraffito, mozaika. Pracował przy widowiskach typu „światło i dźwięk”, m.in. w 1974 na Ratuszu i Cytadeli w Poznaniu oraz we Fromborku. Uprawiał też malarstwo sztalugowe. Od lat 60. wykładał w pozn. Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (od 1996 Akademia Sztuk Pięknych); w 1970–92 kierował I Pracownią Malarstwa w Architekturze i Urbanistyce na Wydziale Malarstwa, Grafiki i Rzeźby, w 1992–97 był tu konsultantem. W latach 90. prowadził pracownie scenografii i witrażu w Wyższej Szkole Sztuki Stosowanej Schola Posnaniensis. 

Był zamiłowanym społecznikiem. Kilkakrotnie, w 1959–83, pełnił funkcje prezesa zarządu poznańskiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków oraz funkcje wiceprezesa Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków, w latach 90. wiceprezesa Międzynarodowej Organizacji Scenografów, Inżynierów i Techników Teatr. (OISIT). Zasiadał we władzach Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego, działał w Komisji Oświaty, Kultury i Wychowania przy Wojewódzkiej Radzie Narodowej. Był inicjatorem konkursów, na przykład na pomniki i rzeźby parkowe, wystaw i różnorodnych przedsięwzięć artystycznych, jak plenery malarskie i rzeźbiarskie. Działał zawsze z wielkim zaangażowaniem i cieszył się dużym szacunkiem środowiska. Był nie tylko laureatem nagród za scenografie na festiwalach teatralnych, ale otrzymał wiele nagród za upowszechnianie kultury, m.in. dwukrotnie Nagrodę miasta Poznania i Województwa Poznańskiego (1968, 1974).

Bibliografia

Almanach 1999/2000; Fik: 35 sezonów; Katalog scenografii, 1962; Marczak-Oborski: Życie teatr. 1944–64; 125 lat T. Pol. w Poznaniu (il.); Strzelecki: Kierunki scenografii; Strzelecki: Plastyka teatr.; Strzelecki: Współczesna scenografia; Sztuki plastyczne w Poznaniu 1945–1980. Pod red. T. Kostyrko, Poznań 1987 (E. Kalemba-Kasprzak, A. Krajewska); Świtała (il.); T. Pol. w Poznaniu 1875–1975 (S. Hebanowski); Głos Wielk. 1998 (10/11 X; il.); Kron. m. Poznania 1975 nr 2 (il.); Prz. Wielkopolski 2000 nr 47–48 (il.); Teatr 1972 nr 18 (il.); Akta, ASP Poznań, T. Polski Poznań; Wycinki prasowe, Pracownia Dokumentacji Plastyki Współczesnej IS PAN; Katalog wystawy B. w Galerii Radwan na Cytadeli w 2002, projekty scenograficzne oraz wycinki prasowe, Dział Zbiorów Specjalnych Biblioteki Raczyńskich Poznań; Inf. żony, Ewy Bednarowicz.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.