Osoby

DENIS-SŁONIEWSKA Franciszka, z domu Denysówna, Denisówna, zamężna Słoniewska (4 października 1907 Borysław w Lwowskiem – 3 maja 1992 Warszawa),

śpiewaczka. 

Była córką Michała Denysa (Denisa), rzemieślnika pracującego w przemyśle naftowym, i Marii z Sokołowskich; żoną perkusisty w orkiestrze teatru lwowskiego Jana Słoniewskiego (ślub w 1930). W wieku kilkunastu lat należała już do chóru Towarzystwa Śpiewaczego „Bojan” w Borysławiu i brała udział w imprezach artystycznych dla pracowników rafinerii. Od 1926 była aktorką, tancerką, chórzystką i solistką w Lwowskim Ukraińskim Teatrze „Kooperatywa” (też; Towarzystwo Artystów, dawniej teatr Ruska Besida), pod dyrekcją J. Stadnyka. Z zespołem tym 25 marca 1929 wystąpiła jako Denysówna w roli Niańki w „operetce fantastycznej” Wij na scenie Teatru Wielkiego we Lwowie. Zaczęła naukę śpiewu u Czesława Zaremby i za jego radą zaangażowała się do chóru operowego lwowskich Teatrów Miejskich. Przyjęta tu do Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego, kształciła głos pod kierunkiem R. Lubienieckiego, lecz na życzenie męża przerwała naukę i dopiero w 1934 wróciła na studia muzyczne. 

W sezonie 1937/38, jako Słoniewska, brała udział w przedstawieniach organizowanych we Lwowie przez Romana Wragę; śpiewała wtedy mniejsze partie mezzosopranowe, takie jak: Marta (Faust), Berta (Cyrulik sewilski), Guwernantka (Dama pikowa), Filipiewna (Eugeniusz Oniegin). Po występie w ostatniej roli napisano, że ma jeden z najpiękniejszych głosów Lwowa. W 1938 została laureatką Ogólnopolskiego Konkursu Stypendystów Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W lipcu 1938 śpiewała we Lwowie Lucję w Rycerskości wieśniaczej. W niewielkich rolach, np. w Tosce (jako Pastuszek), Opowieściach Hoffmanna, Rigoletcie, Manon, Poławiaczach pereł, występowała też w lwowskiej Operze w sezonie 1938/39 pod kierownictwem Adama Didura. W Carmen, dyplomowym przedstawieniu klasy operowej (22 czerwca 1939), wystąpiła w roli tytułowej, uzyskując dyplom z odznaczeniem.

W 1938 i 1939 często śpiewała we Lwowie partie solowe na koncertach oratoryjnych: w IX Symfonii Beethovena, Śnie Geroncjusza Edwarda Elgara (partia Anioła Opiekuńczego), Suicie orawskiej Tadeusza Kasserna. W 1940–41, pod okupacją radziecką we Lwowie, była solistką Państwowego Ukraińskiego Teatru Opery i Baletu i odnosiła sukcesy jako Amneris (Aida), tytułowa Carmen i Aksinia (Cichy Don). W 1941, z ramienia tego teatru, została deputowaną do Rady Miejskiej Lwowa i otrzymała nagrodę w wysokości 3000. rubli od I sekretarza  Komunistycznej Partii Ukrainy Nikity Siergiejewicza Chruszczowa. 

Po wkroczeniu Niemców, zarabiała na życie wyrabiając siatki na włosy. Brała udział w koncertach na cele charytatywne w lwowskich kościołach, ale też 7 grudnia 1942 oraz 16–18 stycznia 1943 wystąpiła w programach oficjalnie działającego ukraińskiego rewiowego Teatru Małych Form „Wesielij Lwiw” śpiewając arie z oper w języku ukraińskim i niemieckim, a także pieśni Franza Schuberta w oryginale i jak napisano

była ozdobą widowiska.

W sezonie 1944/45, ponownie za radzieckiej władzy, wróciła do grona solistów Ukraińskiego Teatru Opery i Baletu we Lwowie. Dnia 11 listopada 1944 w Państwowym Teatrze Polskim wystąpiła na uroczystej akademii, urządzonej przez Związek Patriotów Polskich, z okazji 26. rocznicy odzyskania niepodległości Polski; obok pieśni Stanisława Niewiadomskiego i Mieczysława Karłowicza wykonała wtedy arie Stanisława Moniuszki. 

Wraz z grupą polskich artystów 30 września 1945 wyruszyła ze Lwowa „pociągiem repatriacyjnym” i przybyła 6 października 1945 na Śląsk. Od 1 grudnia 1945 do 1 września 1948 była solistką Opery Katowickiej w Bytomiu. Śpiewała w 1946: Suzuki (Madame Butterfly), Cześnikową (Straszny dwór), tytułową Carmen, a w 1947 Amneris (Aida); w rolach tych występowała też wraz z zespołem w Warszawie (1946, 1947) i we Wrocławiu (sierpień 1948, z okazji Wystawy Ziem Odzyskanych i Światowego Kongresu Intelektualistów). Po jej występie w Aidzie w 1947 w Warszawie, Piotr Rytel pisał:

Głos mezzosopranowy o niezwykłej rozpiętości: od głębokich, niskich tonów do górnych sopranowych. Taki głos miał na myśli Verdi, gdy pisał partię Amneris.

W sezonie 1948/49 śpiewała w Teatrze Wielkim w Poznaniu, m.in. Wdowę w Goplanie, Amneris i Suzuki, i wszystkie te role, na czele z popisową w Goplanie, cechował według Kazimierza Nowowiejskiego

niepowszedni artyzm. 

W 1949 została solistką Opery Warszawskiej. Za doskonałe, spośród kreowanych na tej scenie, uważano jej role: Wdowy (1949), Cześnikowej (Straszny dwór; w 1950–61 wykonywała ją aż 159 razy), Hrabiny (Dama pikowa, 1955), a także Ortrudy w Lohengrinie (1956), w której według Rytla dała

mocno narysowany kontur «straszliwej niewiasty». Wokalnie pokonywa swobodnie wszelkie trudności partii Ortrudy.

W gestach wyrazista, w dykcji – mniej.

Śpiewała też Gospodynię (Wieczór prządek, 1955). Występowała z powodzeniem w klasycznych dla głosów mezzosopranowych partiach: Suzuki (1957), Amneris (1958), Niani (Borys Godunow, 1960), a także Azuceny (Trubadur, 1959) i według Józefa Kańskiego była w owym czasie w Europie jedną z najwspanialszych odtwórczyń tej roli. Jej ostatnie role w Operze Warszawskiej to w 1961: Madelon i Hrabina de Coigny (Andrea Chénier) oraz Herodiada (Salome).  

W 1957 śpiewała gościnnie w Poznaniu Carmen (14 czerwca) i Jadwigę (Straszny dwór, 3 października); w tymże roku w Operze Bałtyckiej wzięła udział jako Cześnikowa w Strasznym dworze, danym 22 czerwca na jubileusz 50-lecia pracy artystycznej Stefana Beliny-Skupiewskiego. We Wrocławiu śpiewała Amneris (25 kwietnia 1957) oraz w 1960 Wdowę (2 kwietnia) i Hrabinę (Dama pikowa, 6 kwietnia), a w Bytomiu Azucenę (16 kwietnia 1959). 

W listopadzie 1961, wraz z wieloma innymi artystami, została zwolniona z warszawskiej Opery przez Bohdana Wodiczkę; 13 grudnia tego roku w roli Cześnikowej odbył się jej ostatni sceniczny występ. Do 1969 prowadziła sporadyczną działalność artystyczną. Zagrała Matkę w komedii filmowej Dziewczyna z dobrego domu (1962). 

We wspomnieniu po śmierci artystki, Józef Kański w „Ruchu Muzycznym” napisał:

obdarzona głosem o wspaniałej barwie i niezwykłej wręcz potędze brzmienia oraz wielkim temperamentem aktorskim, była bezsprzecznie jedną z najświetniejszych polskich mezzosopranistek,

i:

Ostatni okres życia spędziła w samotności i niemal zupełnym zapomnieniu.

Tabl. 10. 

Bibliografia

Dachtera: Opera Wrocławska 1945–95; 10 lat Opery Warsz. (il.); J. Janicki: Towarzystwo weteranów...Alfabet lwowski 2, Warszawa 1994 (repr. afisza); Kański: Mistrzowie; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Leksykon filmów; L. Mazepa: Adam Didur we Lwowie, Wrocław 2002 s. 218, 219, 259; T. Mazepa, L. Mazepa: Szkice z dziejów wokalistyki we Lwowie, Wrocław 2008 s. 217; Nowowiejski: Pod zielonym Pegazem; Opera w Poznaniu. 75 lat (il.); O. Pałamarczuk: ...a muzi nie mołczali. Lwiw; 1941–1944 roki, Lwiw 1996; 15 lat Opery w Warszawie; Pół wieku Opery Śląskiej 1945–2000 (il.); PSB t. 39 (J. Kański); Szczublewski: T. Wielki; Świtała; Kur. Warsz. 1938 nr 199, 297, 1939 nr 167: Pam. Teatr. 1997 z. 1–4 s. 705, 709; Ruch Muz. 1988 nr 8 (J. Kański; il.). 1993 nr 9 (J. Kański; il.); Scena Operowa 1993 nr 2 (J. Kański; il.); Sł. Powsz. 1947 (12 VIII; P. Rytel); Teatr 1956 nr 9 (P. Rytel); Zesz. Naukowe Akademii Muzycznej im. K. Lipińskiego we Wrocławiu, 1997 nr 70 (L. Mazepa: Wykonawstwo oratoryjno-kantatowe we Lwowie, w okresie od końca XVIII wieku do 1939 roku, cz. II: Wykonawcy); Życic Warsz. 1992 nr 140 (W. Gołobów); Afisze, IS PAN; Akta (fot.), ZASP; Album F. Denis-Słoniewskiej, MTWarszawa; E. Podleś: Franciszka Denis-Słoniewska – portret wielkiej polskiej śpiewaczki operowej, mps pracy dyplomowej, 1977, Akademia Muz. F. Chopina Warszawa. 

Ikonografia

Fot. – Arch. T. Wielkiego Warszawa, Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.