Osoby

GRUDZIŃSKA Nina, też Nina Grudzińska-Gaszyńska, właściwie Janina Felicja Grudzińska, primo voto Gaszyńska, secundo voto Czarnocka (22 czerwca 1904 Winnica na Podolu – 30 września 1982 Londyn),

śpiewaczka, aktorka. 

Była córką Kazimierza Grudzińskiego, pułkownika armii carskiej, później członka Polskiej Organizacji Wojskowej, i Jadwigi z Gabellów. Żoną najpierw inżyniera Jerzego Gaszyńskiego (ślub w 1927; owdowiała w 1931); potem Jana Czarnockiego (legionisty, działacza Polskiej Partii Socjalistycznej, sekretarza „Robotnika”, redaktora „Kuriera Porannego”, w 1939 współzałożyciela i kuriera Związku Walki Zbrojnej, w 1945–47 redektora „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza” w Londynie; zm. 1947); później towarzyszką życia Bohdana Wendorffa, szefa Kancelarii Cywilnej prezydentów RP na Uchodźstwie. Podana wyżej data jej urodzenia budzi wątpliwości, ponieważ wiadomo, że podczas I wojny światowej przebywała w Rumunii i ukończyła tam polską średnią szkołę handlową, a w 1918–19 należała do Polskiej Organizacji Wojskowej na Kresach (pseudonim Giżanka) i była więziona przez Sowietów. 

W 1921 z rodziną przybyła do Polski, najpierw zamieszkała w Łomży, a potem w stolicy. W Warszawie uczyła się śpiewu w szkole Marii Sobolewskiej (1922–24), tańca w szkole Kazimierza Łobojki (1923), uzupełniała też studia wokalne u Heleny Zboińskiej-Ruszkowskiej i Tadeusza Leliwy. W 1924 była słuchaczką Kursów Wokalno-Dramatycznych Jadwigi H. Hryniewieckiej. Później miała studiować w Paryżu oraz w Rzymie, a w 1926 debiutować na scenie w Bułgarii, gdzie w maju tego roku śpiewała też na koncertach. W 1926–27 zdobywała nagrody na konkursach strzeleckich, organizowanych przez Polskie Towarzystwo Łowieckie w Warszawie. Brała też udział w audycjach nowo powstałego Polskiego Radia (np. 9 lutego 1926). W Warszawie po raz pierwszy wystąpiła na scenie w operze Dyrektor teatru Mozarta w efemerycznym teatrze Music-Hall (8–12 stycznia 1927). W 1929 zdała egzamin Związku Artystów Scen Polskich, uzyskała prawo angażowania się do opery i została solistką stołecznego Teatru Wielkiego. 

Debiutowała na tej scenie 17 września 1929 jako Mallika w Lakmé i przez trzy sezony 1929/30–1931/32 śpiewała drugoplanowe role mezzosopranowe, m.in. w operach: Dama pikowa (Polinę, 1930), Zmierzch bogów, Parsifal, Casanova, Król kochanek. W Konradzie Wallenrodzie wystąpiła w roli Minstrela (1930). Zaśpiewała też Carmen, najpierw w Katowicach (21 maja 1931), później w Warszawie (6 maja 1932), lecz bez powodzenia. Sukces odniosła jako Wenus w operetce Orfeusz w piekle (grudzień 1930). Występowała w rewiach w teatrze Morskie Oko (październik–listopad 1931) i w Qui Pro Quo (luty–kwiecień 1932). Zagrała w filmach Pałac na kółkach i Puszcza (1932) oraz Fredek uszczęśliwia świat (1936). Na płyty Syreny Record nagrała tanga i piosenki (w tym własną) z filmu i z rewii w Morskim Oku i Qui Pro Quo. 

W 1933 brała udział w objazdowych występach artystów warszawskich, m.in. w Kielcach (marzec), Sosnowcu i Płocku (maj). Występowała nadal na scenach Warszawy: w rewiach w teatrze Morskie Oko (marzec–czerwiec 1933); w Teatrze 8.30 (w operetce Hotel Imperial; premiera 24 sierpnia 1933); w Wielkiej Operetce (jako Tangolita w Balu w Savoyu; premiera 30 grudnia 1933); w kabarecie Femina (marzec 1934) oraz w kinie „Majestic”. Wystąpiła też 1 i 2 marca 1934, z Jerzym Czaplickim i Lodą Halamą, na koncercie w sali Konserwatorium w Wilnie. Wyjeżdżała na występy gościnne w operach do Sofii, Belgradu (1934), Zagrzebia i Rygi. W 1934, po objęciu dyrekcji Teatru Wielkiego przez Janinę Korolewicz-Waydową, powróciła na sezony 1934/35 i 1935/36 do zespołu solistów warszawskiej Opery. Występowała w przedstawieniach Erosa i Psyche (1934), w męskiej roli Siebla w Fauście (1934); stworzyła świetne postaci operetkowe, w 1935 Lizy (Kraina uśmiechu) i Angeli Didier (Hrabia Luksemburg), a w 1936 „efektownej, uwodzicielskiej” Grisi w Symfonii miłości i Lai w Kwiecie Hawajów. W Teatrze Kameralnym zagrała rolę śpiewaczki Szwedki w sztuce Wróble gniazdo w reżyserii Karola Adwentowicza (premiera 3 listopada 1936) i była, jak pisano, „atrakcją przedstawienia”. Kontynuowała występy w repertuarze operetkowym w teatrze Wielka Operetka pod dyrekcją Korolewicz-Waydowej (Miłosne walce, 6 sierpnia–7 września 1936; w czołowej, potrójnej roli kobiecej: Fanny, Charlotty i Franzi Pichler) oraz w teatrze Wielka Rewia (jako Królowa w Królu na jedną noc; premiera 11 września 1937 i Księżniczka Helena w Czarze walca; premiera 31 grudnia 1937). 

W komediach muzycznech, rewiach i w kabaretach zyskała uznanie i pewną popularność; wrażenie robiły jej elegancja i południowy typ urody oraz umiejętności taneczne. Chwaliła ją większość recenzentów, także Boy przyznawał jej „śliczny głos i umiejętność śpiewaczą” „urok kobiecy” i „poczucie stylu”. W 1933 na Balu Prasy zdobyła tytuł „Najpiękniejszej Pani Warszawy” i „Królowej Mody”. W marcu 1938 wystąpiła w przedstawieniu operowym w Katowicach. W Warszawie w kwietniu 1939, ponownie z powodzeniem kreowała Lizę, we wznowionej w Teatrze Wielkim Krainie uśmiechu i była według Jana Maklakiewicza „zjawiskowo piękna i wytworna, wielka dama w każdym calu”, a „postać Lizy została pogłębiona aktorsko, opracowana precyzyjnie”. W 1939 wzięła też udział 31 maja w wieczorze artystycznym dla uczczenia 30-lecia twórczości Tadeusza Kończyca w Filharmonii, a 28 sierpnia tego roku śpiewała na koncercie podczas II Wystawy Radiowej. 

Po wybuchu II wojny światowej, w grudniu 1939, z tajnym wojskowym raportem o okupowanej Polsce, wyjechała do Rzymu, a potem przedostała się do Francji i była kurierką Naczelnego Dowództwa Polskiego w Paryżu; później brała udział w antyhitlerowskim ruchu oporu Resistance. Za działalność tę otrzymała odznaczenia polskie i francuskie. 

Od 1944 mieszkała w Londynie; była członkinią Związku Artystów Scen Polskich za Granicą, brała udział w Walnych Zjazdach (1944–57) i była wybierana do władz Związku (Sądu Koleżeńskiego, Komisji Rewizyjnej, Zarządu, Komisji Artystycznej), działała też w sekcji charytatywnej. Na terenie Wielkiej Brytanii dawała najpierw koncerty dla żołnierzy (z K. Skalską, M. Kamińską i M. Nowakowskim), a w latach 50. prowadziła chór kościelny i organizowała w Londynie Wieczory piosenek Niny Grudzińskiej w klubie „Biały Orzeł”, a później w Klubie Marynarki Wojennej; występowała też w kawiarni artystów „Piekiełko”. Była aktorką londyńskiego Teatru Polskiego. Wystąpiła m.in. na uroczystym koncercie z okazji Dnia Aktora w Scala Theatre (29 marca 1949) , na jubileuszu 20-lecia pracy artystycznej Zofii Terné (27 kwietnia 1950), w widowisku Lajkonik na wygnaniu, urządzonym w sali Instytutu Francuskiego z okazji jubileuszu Zygmunta Nowakowskiego (17 lutego 1963). Działała w organizacjach kombatanckich, należała do Zarządu Związku Ziem Południowo-Wschodnich. 

Bibliografia

Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95; Boy: Pisma t. 24–28; Filler: Operetka; Hist. filmu t. 2; Komorowska: Za kurtyną lat (il.); Konarska-Pabiniak: Repertuar: Krasiński: Warsz. sceny; Krukowski: Warszawka s. 53, 104 (il.); Kwiatkowski: Tu PR Warszawa; Lerski: Syrena Record (il. na s. 645); Limanowski: Duchowość; Łoza: Uzupełnienia (il.); Mieszkowska: Była sobie piosenka; Mirecki: Wozem Tespisa s. 193; Sempoliński: Wielcy artyści (il.); Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; Wilski: Szkolnictwo; Dobry Wieczór-Kurier Czerwony 1939 (25 IV; J. Maklakiewicz; il.); Kur. Warsz. 1922 nr 167, 1923 nr 148, 160, 1924 nr 173, 1929 nr 255, 1930 nr 3, 38, 95, 127, 137, 345, 1931 nr 1, 55, 77, 105, 277, 1932 nr 50, 51, 90, 91, 125, 1933 nr 69, 152, 233, 358, 1934 nr 268, 330, 1935 nr 24, 153, 1936 nr 51, 53, 120, 219, 302, 1937 nr 76, 250, 358, 1939 nr 148; Pam. Teatr. 1988 z. 1–2 s. 12, 16, 18, 21, 26, 29, 50, 60, 65; Polonia 1931 nr 2381; Scena Pol. 1929 z. 16 s. 23, 1929 z. 21 s. 24; Tydzień Pol. 2002 (26 X; W. Troman: Nina Grudzińska – pierwsza agentka II wojny światowej; il.); Życie Warsz. 1982 nr 240; Galewski: Pamiętnik mps s. 183; Szwed; Teczka fotokopii rec. i wycinków prasowych dotyczących G. (także repr. jej portretu i karyk.), MTWarszawa (dar J. Grabowskiego). 

Ikonografia

H. Berlewi: Portret, pastel (?), 1934 i S. Szpakowski: Portret, karyk. – repr. fot. MTWarszawa; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Nina Grudzińska, właśc. Janina Felicja G., 1°v Gaszyńska, 2°v Czarnocka (22 VI 1904 Winnica - 30 IX 1982 Londyn), śpiewaczka, aktorka. Ukończyła pol. szkołę handlową w Rumunii, śpiewu uczyła się u Marii Sobolewskiej w Warszawie, następnie w Paryżu. W styczniu 1927 występowała w warsz. t. Music- Hall. 17 IX 29 zadebiutowała w T. Wielkim w Warszawie w partii Maliki ("Lakme" Delibesa). Zaangażowana występowała na tej scenie z niewielkimi przerwami do końca sez. 1935/36, śpiewając takie partie operowe, jak Laura ("Gioconda" Ponchillego), Paulina ("Dama pikowa" Czajkowskiego), Maryna ("Borys Godunow" Musorgskiego), Siebl ("Faust" Gounoda), operetkowe: Venus ("Orfeusz w piekle" Offenbacha), Liza ("Kraina uśmiechu" Lehara), Angela ("Hrabia Luxemburg" Lehara). Ponadto występowała w t. warsz.: Morskie Oko (sez. 1931/32), Qui-Pro-Quo (1932), 8:30 (1933), Wielka Operetka (sez. 1933/34), w kinie Majestic i kabarecie Femina (III 34), Operetce Korolewicz-Waydowej (I 35-1935/36), Wielkiej Rewii (I 36, 1937/38), śpiewając m. in. Tangolitę ("Bal w Savoyu" Abrahama), Księżniczkę ("Czar walca" Straussa). W 1936 wystąpiła też w T. Kameralnym w Warszawie w sztuce "Wróble gniazdo" Gobscha. Z zespołami artystów warsz. wyjeżdżała na gościnne występy m. in. do Sosnowca i Płocka (1933), śpiewała też w Sofii, Belgradzie, Zagrzebiu, Rydze. 31 V 39 w Filharmonii Warsz. wzięła udział w wieczorze art., poświęconym 30-leciu działalności Tadeusza Kończyca. Grała w filmach: "Pałac na kółkach", "Puszcza" (1932), "Fredek uszczęśliwia świat" (1936). Za udział w II wojnie świat, otrzymała liczne odznaczenia polskie i francuskie. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1982/83. Tom XXIV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987.