Osoby

JABŁONOWSKA Janina, z Kędzierskich, zamężna Rudnicka (12 lipca 1903 Płock – 30 grudnia 1987 Łódź),

aktorka. 

Była córką Władysława, inżyniera górnictwa, i nauczycielki, Wandy Kędzierskich; żoną aktora Jana Rudnickiego. Na scenie używała nazwiska Jabłonowska. Po ukończeniu szkoły średniej w 1923 wyjechała z Płocka i zamieszkała w Warszawie. Pracowała jako  maszynistka w Urzędzie Telegraficznym, równocześnie, od 1925 uczyła się w Oddziale Dramatycznym przy Konserwatorium Muzycznym, który ukończyła w 1928. Jako wyróżniająca się studentka, otrzymywała stypendium ufundowane przez Aleksandra Zelwerowicza. 

Podawała, że w 1928–30 występowała w Teatrze Miejskim w Płocku, a w 1930–31 w teatrze w Radomiu. W 1932–35 grała w Warszawie, w Teatrze dla Dzieci i Młodzieży Jaskółka oraz w teatrach rewiowych i kabaretach: Cyganeria, Stara Banda, Wielka Rewia (tu np. Hrabinę Pepitę w komedii muzycznej Przygoda w Grand Hotelu, 1935). W 1935–37 była aktorką Teatru Polskiego w Poznaniu, wystąpiła jako: Maria (Lekkomyślna siostra), Szimena (Cyd), Muza (Wyzwolenie), Feniksana (Książę Niezłomny). W sezonie 1937/38 grała w Teatrze Polskim w Bydgoszczy, np. George Sand (Lato w Nohant), Żonę (Nie-Boska komedia), tytułową Emilię Plater i Katinkę (Jan), a w 1938/39 w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, m.in.: Goplanę (Balladyna), Hankę (Moralność pani Dulskiej), Młodą (Klątwa), Młynarkę (Zaczarowane koło); ostatnią rolę, Pawłowej (Marcowy kawaler) grała 12 października 1939. 

Lata II wojny światowej przeżyła w Krakowie, pracowała początkowo w Urzędzie Miejskim, potem wspólnie ze Stefanem Rydlem i Alicją Matusiakówną prowadziła wytwórnię drewniaków, która zbankrutowała. W 1941–43 brała udział w imprezach estradowych w gmachu Starego Teatru, organizowanych na rzecz Rady Głównej Opiekuńczej. W marcu 1944 wystąpiła w rewii Wiosenna Trzynastka, a w kwietniu tego roku w Domu otwartym, w jawnym Krakowskim Teatrze Powszechnym. 

Po wojnie, w 1945 znalazła się w pierwszym zespole Teatru Miejskiego w Katowicach i zagrała Hankę (Moralność pani Dulskiej), w sezonie 1945/46 występowała w Teatrze Powszechnym im. Żołnierza Polskiego w Krakowie, w 1946/47 i 1947/48 ponownie w Katowicach, jako: tytułowa Antygona Sofoklesa, Hipolita (Sen nocy letniej), Dorota (Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale), Laura (Dwa teatry), Pani Róża (Taniec księżniczki, obok Zelwerowicza). W 1948/49–1954/55 grała w Poznaniu, w pierwszym sezonie w Teatrze Polskim, potem w Teatrach Dramatycznych, role takie jak: Żaneta (Wilki w nocy), Pani Warren (Profesja pani Warren), tytułowa Lubow Jarowaja, Arsena (Mizantrop), Liza (Żywy trup).  

W sezonie 1952/53 grała gościnnie rolę Pani Chybkiej (Wesołe kumoszki z Windsoru) w Teatrze im. Jaracza w Łodzi, a później zamieszkała w Łodzi i występowała już stale na scenach łódzkich. W sezonach 1955/56–1959/60 w Teatrze Nowym wystąpiła m.in. jako: Pallas Atena i Demeter (Noc listopadowa), Klara Zachanassian (Wizyta starszej pani), Julia (Dom kobiet), Hekuba (Akropolis), Bona (Barbara Radziwiłłówna), Linda (Śmierć komiwojażera), w 1960/61 i 1961/62 w Teatrze Powszechnym jako: Pani Phelps (Serca w matni), Respektowa (Fantazy), Królowa Jolanta (Skowronek Anouilha), w 1962/63 w Teatrze 7.15, np. Hrabina (Pasztet jakich mało). W sezonach 1963/64–1981/82 występowała ponownie w Teatrze Nowym; jej role z tego okresu to, m.in.: Lizawieta (Zamieć), Laura 1 (Indyk) – 1964; Matka (Kartoteka, 1967), Margret (Pelikan), Marynia (Teoria Einsteina) – 1970; Generałowa (Idiota, 1971), Giza (Zabawa w koty, 1973), Wojnicka (Wujaszek Wania, 1976), Pani Pernelle (Tartuffe, czyli Obłudnik, 1977), Pani Jowialska (Pan Jowialski, 1980). W dniu 12 listopada 1978 obchodziła jubileusz 50-lecia pracy scenicznej. Występowała w Polskim Radiu. W 1955–81 zagrała niewielkie role w kilku filmach i spektaklach Teatru TV. 

Już przed wojną zyskała opinię zdolnej aktorki dramatycznej. Miała bardzo dobre warunki zewnętrzne: klasyczną urodę, wyraziste rysy, zgrabną figurę, piękny, melodyjny głos i znakomitą dykcję. W Poznaniu jej talent cenił m.in. Konstanty Troczyński, który podkreślał, że była idealną odtwórczynią ról w dramacie poetyckim, np. Muzy w Wyzwoleniu i Szimeny w Cydzie. W Krakowie chwalono (np. w roli Młodej w Klątwie)

szeroką skalę dźwięcznego głosu i zacięcie prawdziwie tragiczne 

(Tadeusz Sinko)

oraz

talent dramatyczny o wielkim ciężarze gatunkowym 

(Zdzisław Jachimecki).

Zbigniew Raszewski wspominał jej występy w Bydgoszczy:

Kiedy myślę o Nie-Boskiej komedii i o postaci Żony, wynurza mi się z pamięci Jabłonowska i nuta dojmującego smutku, od którego trudno się było uwolnić. Był w tej roli motyw przewodni. Jabłonowska grała – grała naprawdę – pierwsze takty walca

a-moll Chopina. Dzięki pani Jabłonowskiej dowiedziałem się, że teatr może być niesamowity. 

Po wojnie także miała dobre recenzje. W Katowicach, w dramacie Sofoklesa

bardzo bezpośrednio, po ludzku i wzruszająco ujęła postać Antygony 

(Stanisław Witold Balicki),

w Dwóch teatrach partnerowała Dąbrowskiemu, który wspominał, że „potrafiła nawiązać kontakt subtelny i dyskretny”. W Łodzi do udanych jej ról należała m.in. Klara Zachanassian, która

nie była uosobieniem martwego symbolu, lecz zwykłym człowiekiem: kapryśna, despotyczna, okrutna, chwilami nawet liryczna w swoim cynizmie, ale zawsze «wielkopańska» 

(Mieczysław Jagoszewski).

Maria Czanerle różniła rolę Lindy, którą Jabłonowska zagrała

ogromnie ciepło, lirycznie, z odcieniem owej mądrej i opiekuńczej troski, jaki Miller przydaje kochającym żonom-przyjaciółkom.

„Perełką aktorską” nazwano rolę Pani Pernelle; zauważono „soczysty epizod” służącej w Pelikanie; pochwały zebrała za rolę w Teorii Einsteina, w której zaprezentowała talent komediowy. We wspomnieniu o aktorce napisano:

Grała kobiety silne, zdecydowane, targane namiętnościami,

a przecież każdej z tych postaci nadawała wiele głębokiego wyrazu i ciepła 

(„Głos Robotniczy”).

Tabl. 22.

Bibliografia

Almanach 1986/87; Biuletyn T. Nowego, marzec 1959 (sylwetka J.; il i. Boy. Pisma t. 25, 26; Bydg. leksykon teatr. (il.); Czachowska: Zapolska; Czanerle: T. pokolenia (il.); M. Czanerle: Twarze i maski. Szkice teatralne, Kraków 1970 s. 273 (cyt.); Dąbrowski: Na deskach t. 2 (tu cyt. S.W. Balickiego); Formanowicz; Kaszyński: Teatr łódz.; Kydryński s. 20, 25, 28, 29 (il.); Z. Leśnodorski: Wśród ludzi mojego miasta, Kraków 1968; Linert: T. Śląski; Powszechny nie tylko z imienia s. 67; Sempoliński: Wielcy artyści; Stokowa: Wyspiański; T. Nowy w Łodzi; Troczyński: Pisma teatr.; Wilski: Szkolnictwo; Czas 1938 nr 333 (T. Sinko); Dz. Łódz. 1958 nr 30 (M. Jagoszewski); Dz. Popul. 1977 nr 245 (J. Katarasiński); Kur. Warsz. 1934 nr 187, 254, 310, 1935 nr 174, 1937 nr 319, 1938 nr 328, 347; Pam. Teatr 1962 z. 1 s. 161 (il.), 163 (il.), 169, 171, 1963 z. 1–4 s. 175, 204, 1991 z. 3–4 s. 667 (Z. Raszewski), 711, 1997 z. 1–4 s. 99, 104, 353, 364–365, 383, 386, 416–417; Teatr 1939 nr 8; Twórczość 1946 z. 3; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Afisze, programy i wycinki prasowe, IS PAN; Akta, T. Nowy w Łodzi, ZASP (fot.); Programy (m.in. „Przygoda w Grand Hotelu”, t. Wielka Rewia Warszawa: il.), MTWarszawa; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.