Stanisława Kostecka
KOSTECKA Stanisława, właściwie Stanisława Rusiniak, secundo voto Lyssy (16 kwietnia 1897 Warszawa – 17 sierpnia 1981 Warszawa),
aktorka.
Rok urodzenia według aktu zgonu, sama podawała 1900. Była córką Wincentego i Marii Rusiniaków; żoną najpierw aktora Tadeusza Kosteckiego (zob. t. 2), potem prawnika Jana Stefana Lyssy’ego. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczęła występy w półamatorskim zespole teatralnym, z którym w 1919, wraz z Tadeuszem Kosteckim, występowała w Płocku. W 1922 zdała egzamin aktorski i została aspirantką Związku Artystów Scen Polskich.
Nazwisko jej widniało najpierw na liście bezrobotnych aktorów w Lublinie, ale już w pierwszej połowie sezonu 1922/23 grała w Teatrze Miejskim w Toruniu rolę Józi (Żołnierz królowej Madagaskaru, premiera 17 października 1922), a potem, jeszcze w tym sezonie przeszła do zespołu Teatru Miejskiego w Grudziądzu, gdzie występowała też w 1923/24, np. w komedii Pan naczelnik... to ja!. W sezonie 1924/25 była zaangażowana w zespole komediowym połączonych scen: katowickiej i sosnowieckiej. W Teatrze Polskim w Katowicach wystąpiła 12 października 1924, w przedstawieniu inaugurującym ten sezon, jako Aniela (Wielki człowiek do małych interesów), a potem grała około dziesięciu różnorodnych ról, z których ważniejsze, to: Desdemona (Otello), Wally (Grzebień szyldkretowy) i Basia (Hajduczek). W końcu maja 1925 opuściła Katowice z zespołem Henryka Czarneckiego i występowała z nim m.in. w Kielcach (22 lipca tego roku w Dybuku). W sierpniu 1925 „Kurier Warszawski” pisał, że ma grać w Słonimiu w zespole nowego Teatru Kresowego pod dyrekcją Bronisława Skąpskiego, ale w końcu tam nie występowała. W sezonie 1925/26 była aktorką zespołu Karola Wojciechowskiego w Płocku, ulubienicą miejscowej publiczności według recenzentów, którzy pisali:
w nader powabnych, a jednocześnie bardzo trudnych rolach, osiągnęła duże powodzenie i to nie tylko dzięki warunkom zewnętrznym, ale i pięknie rozwijającym się wrodzonym zdolnościom
(cytat za Barbarą Konarską-Pabiniak).
Od maja do lipca 1926 występowała w Kaliszu z zespołem Zrzeszenia Artystów Zawodowych Teatru Miejskiego w Płocku pod kierownictwem M. Gołogowskiego i Karola Wojciechowskiego, w komedii Gdy kobieta zapragnie. W sierpniu tego roku wróciła do Płocka, gdzie grała w komediach: Drugi mąż oraz On, oni i ciocia, które przygotowali aktorzy pod kierownictwem Gołogowskiego, już jako były zespół teatru płockiego.
W 1926–36 występowała w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, gdzie, jak wspominał Zygmunt Leśnodorski, była jedną z „lubianych” aktorek tej sceny. Grała głównie role tak zwanych naiwnych, liryczne i amantek, w komediach i farsach, rzadko w repertuarze poważniejszym. Były to: Zuzanna Flûte (Panna Flûte, 1927); Gaby (Azais), Ola Frey (Mysz kościelna) – 1929; Helena (Grube ryby), Helena (Pan Damazy), Cecylia (Brat marnotrawny), Alicja Frazerowa (Pierwsza pani Frazer), Janka (Papa), Ada (Lekkomyślna siostra) – 1930; Wanda (Wesele Fonsia, 1931), Marysia (Wesele, 1933), Dorota (Uciekła mi przepióreczka, w reżyserii Juliusza Osterwy), Marlena (Mecz małżeński) – 1934; Małgorzata (Madame Dubarry), Fanny (Pierwsza sztuka Fanny), Hesia (Moralność pani Dulskiej) – 1935. W tym okresie jeszcze dwukrotnie odwiedziła Płock: w lipcu 1927 ze sztuką Świt, dzień i noc, a później zagrała gościnnie w sezonie zimowym 1927/28 w Teatrze Miejskim pod dyrekcją Tadeusza Skarżyńskiego. Po opuszczeniu sceny krakowskiej, według jej własnej relacji, od 1936 do wybuchu II wojny światowej występowała w Teatrze Polskim w Katowicach; wiadomo, że w sezonie 1938/39 grała tu Julię (Wilki w nocy). Przed wojną występowała też w słuchowiskach Polskiego Radia. Podczas okupacji niemieckiej nie grała.
Po wojnie znalazła się w Krakowie, gdzie już 27 maja 1945 na scenie Teatru im. Słowackiego zagrała Klotyldę (Mąż z grzeczności). W zespole tego teatru, a od sezonu 1946/47 w Miejskich Teatrach Dramatycznych, występowała w rolach: Marysi (Wesele), Histii (Powrót syna marnotrawnego), Meg (Harry Smith odkrywa Amerykę). Wyjechała do Warszawy i od sezonu 1948/49 przez 20 lat była aktorką Teatru Polskiego. Niezbyt często obsadzana, zagrała zaledwie kilkanaście ról, z których ważniejsze to: Kwasznia (Na dnie, 1949), Matka (Tai Yang budzi się, 1950); Olimpia (Próba sił), Hrabianka (Mądremu biada) – 1951; Starościna Małogoska (Król i aktor, 1952), Urszula Maciejowska (Polacy nie gęsi, 1953), Helena Gornostajewa (Lubow Jarowaja, 1954), Hrabina (Dom na Twardej, 1954), Jenny (Oficer werbunkowy, 1957), Pani County (Harfa traw, 1963). Zapamiętano ją np. w doskonale zagranej, groteskowej roli Gabryeli (Wariatka z Chaillot, 1958), w której, według Olgi Bieńki, za pomocą dwóch fundamentalnych cech: starości i dziewczęcości, stworzyła wyrazistą postać obłąkanej, a
spóźnione inklinacje starej panny podkreślał niedorzeczny, pełen minoderii uśmiech napiętnowanej wiekiem twarzy oraz jakby «obtaczany» strój: od okrągłego kapelusza po karbowaną, wykończoną kryzą suknię i takąż walcowatą mufkę.
W zespole warszawskiego Teatru Polskiego pozostała do końca sezonu 1967/68.
Bibliografia
Bieńka: Giraudoux; Dąbrowski: Na deskach t. 2; Iwaszkiewicz: T. Polski; Kaszyński: Teatralia (tu błędnie: Kostanecka); Konarska-Pabiniak: Repertuar; Konarska-Pabiniak: Teatr w dawnym Płocku (cyt.); Krasiński: T. Polski 1939–2002 (il.); Kuchtówna: Frycz (fu błędnie imię: Jadwiga); Kwaskowski s. 220; Z. Leśnodorski: Wśród ludzi mojego miasta, Kraków 1963; Nawrat: Repertuar; Sto lat Starego Teatru; Sto lat t. w Kielcach s. 100; Z dziejów teatru w Grudziądzu; Żywot: Dwadzieścia sezonów; Kur. Warsz. 1925 nr 238, 1926 nr 278; Pam. Teatr. 1973 z. 3–4 s. 454, 1991 z. 3–4 s. 580 (S. Kwaskowski); Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 8, 16, 18; Scena Pol. 1922 z. 8–10 (tu błędnie: Kotecka), 11–12, 1923 z. 1–3, 1929 z. 3, 24; Teatr 1938 nr 3; Życie Teatru 1927 nr 13; Afisze i programy, IS PAN; Akt zgonu nr V/1868/1981, Arch. USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Błasiak: T. kielecki przed 1939 s. 100; Almanach 1944–59.
Ikonografia
Fot. – IS PAN, ITWarszawa, NAC.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
