Osoby

GOGÓŁ Jerzy Franciszek (17 października 1922 Warszawa – 30 kwietnia 1996 Warszawa),

tancerz, choreograf, reżyser, kierownik baletu. 

Był synem Ignacego Stefana Gogóła i Apolonii Weroniki z Górnickich; mężem Janiny Eugenii Koroś (ślub 31 grudnia 1946 w Warszawie). W 1929–38 uczył się w szkole baletowej przy Teatrze Wielkim w Warszawie; był wychowankiem Piotra Zajlicha. Od dziewiątego roku życia brał udział w przedstawieniach Teatru Narodowego i Instytutu Reduty oraz widowiskach dla młodzieży, np. w sezonie 1934/35 w teatrze Wielka Rewia (Zaczarowany flecik, Wesele na wsi), a w 1937–39 jako adept baletu tańczył w spektaklach Teatru Wielkiego. 

W czasie II wojny światowej występował w jawnym Teatrze Miasta Warszawy (1940–44), gdzie pod kierownictwem Jana Cieplińskiego zadebiutował też jako choreograf (1942). Po wojnie, w sezonach 1945/46 i 1946/47, był w zespole Domu Żołnierza w Warszawie, z którym występował na terenie całego kraju. W 1947, podczas Światowego Festiwalu Młodzieży w Pradze, pokazane przez niego układy choreograficzne (mazurek, oberek) przyniosły mu uznanie i stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki na dalszą naukę. W 1948–51 był pierwszym polskim stypendystą na wydziale baletmistrzowskim Gosudarstwiennyjnego Institutu Teatralnowo Isskustwa w Moskwie, który ukończył z wyróżnieniem i tytułem choreografa-reżysera baletu. W 1951 w Operze Śląskiej w Bytomiu przygotował inscenizację i choreografię baletu Fontanna Bachczyseraju (10 marca), która była jego warsztatem dyplomowym. 

Po powrocie do Warszawy, w 1951–54 był kierownikiem baletu Zespołu Pieśni i Tańca Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), od 1952 także kierownikiem artystycznym Średniej Szkoły Baletowej, a w sezonie 1954/55 baletmistrzem-choreografem Opery. Po polskiej premierze Romea i Julii (22 maja 1954, w jego adaptacji libretta, reżyserii i choreografii), Artur Maria Swinarski napisał, że:

udało mu się zeszczepić ze sobą poszczególne sceny w równo pulsujący organizm.

W 1955–58 był choreografem, kierownikiem i pedagogiem baletu Opery im. Moniuszki w Poznaniu, ale jego działania artystyczne przyjmowano tu dość krytycznie. Wprawdzie T. Śmiełowski nazwał polską premierę Śpiącej królewny (29 grudnia 1956)

poszukiwaniem nowych rozwiązań wyrazu

artystycznego zarówno w kształcie choreograficznym

jak i plastyczno-muzycznym,

ale już Alicja Bońkowska pisała, że

do sukcesu zabrakło, niestety wielu efektów. Również Pieśń

o ziemi (1958) nie może być zaliczona do sukcesów. Wzory choreograficzne, które Gogół przywiózł ze studiów moskiewskich, nie zawsze przystawały do każdego polskiego zespołu baletowego. 

Ogólnie uznano, że był lepszym reżyserem niż choreografem, chwalono pomysłowość, z jaką przedstawiał sceny masowe. W 1957–61 był choreografem, kierownikiem i pedagogiem baletu w Operze we Wrocławiu, nadal próbował też swych sił jako reżyser. Po udanej premierze Kopciuszka (1959; tańczył Ojca Kopciuszka) w jego reżyserii i choreografii Tacjanna Wysocka pisała:

zacznijmy od doskonałej pracy Gogóła, która przecież w lwiej części zadecydowała o sukcesie. Młody baletmistrz jest wybitnie muzykalny i wykształcony muzycznie, toteż świetna, acz niełatwa muzyka Prokofiewa znalazła w nim twórczego, inteligentnego interpretatora. Do partytury Prokofiewa komponuje partyturę choreograficzną – całkowite skojarzenie ruchu z muzyką, z jej rytmem, melodią, charakterem i polifonią jest pierwszą i kapitalną zaletą kompozycji Gogóła; [...] ślicznie skomponował wariacje Kopciuszka, delikatne, powiewne, całe

w półtonach, [...] tańce pór roku i ich orszaków są pomysłowe, estetyczne i bogate w różnorodną ekspresję środków tańca klasycznego. Gogół to świetny klasyk; nie wydziwia, nie szuka cudacznych efektów, nie przesadza w grotesce.

Z dobrym przyjęciem spotkała się też jego choreografia do Giselle (1959):

dał widowisko starannie opracowane, a miejscami wręcz porywające 

(Stanisława Platówna),

a na kolejną premierę Romea i Julii (1960) w jego reżyserii i choreografii, według D. Kostewicz,

warto było czekać: corps de ballet przestało być zwykłym zespołem, mniej lub więcej udatnie popisującym się pewnymi zestawieniami ruchów. Koncepcja Gogóła przewiduje zupełne podporządkowanie tańca zadaniom aktorskim i słusznie.

W latach następnych był choreografem, kierownikiem i pedagogiem baletu Opery w Warszawie (sezon 1961/62), Teatru Muzycznego w Gdyni (1962/63), Centralnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego w Warszawie (1963–65, 1970–73 i 1981–85) oraz warszawskiej Opery Objazdowej (1 stycznia 1966–1967/68), gdzie cieszył się opinią utalentowanego baletmistrza, który „wykazywał świeżość pomysłów, bogactwo inwencji i wyrobiony smak artystyczny”. W sezonie 1969/70 został choreografem Opery Śląskiej w Bytomiu, a także kierownikiem artystycznym miejscowej Szkoły Baletowej, w której uczył tańca klasycznego. W 1973–81 był głównym choreografem Zjednoczonych Przedsiębiorstw Rozrywkowych w Warszawie. 

Tworzył udane spektakle baletowe, poza wymienionymi, także m.in.: Maski (1959), Świteziankę (1962), Klementynę (1969), Pana Twardowskiego (1970); choreografię do oper, m.in.: Fra Diavolo (1958), Damy pikowej (1959); Legendy Bałtyku, Traviaty – 1960; Halki, Manru, Andrea Chéniér – 1961; Fausta (1966); Wesołych kumoszek z Windsoru, Eugeniusza Oniegina – 1967; do operetek, np. Zemsty nietoperza, Sensacji w Londynie, Alarmu – 1968. Współpracował z różnymi scenami muzycznymi i dramatycznymi w kraju, m.in.: z Operetką w Lublinie (Baron cygański, 1967), Operą i Operetką w Bydgoszczy (Aida, 1968), Teatrem Muzycznym Opera i Operetka w Krakowie (Marta, czyli Jarmark w Richmondzie, 1971), Teatrem Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (Romans z wodewilu, 1958). Okresowo kierował sekcją taneczną Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu Artystycznego (CPARA). 

Bibliografia

Almanach 1995/96; Dachtera: Opera Wrocł. 1945–95 (S. Platówna); 10 lat Opery warsz. 1945–55; EM; Gołobów, Kondracki (cyt.; il.); Jankowski, Misiorny; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Mamontowicz-Łojek: Szkolnictwo baletowe; Opera Śląska 1945–55; Opera Wrocł. 1945–70; Operetka w Lublinie 1947–68; Pół wieku Opery Śląskiej 1945–2000 (il.); Premiery T. Muzycznego w Gdyni 1958–89; Szczublewski: T. Wielki; Świtała; Turska: Almanach (il.); Turska: Przewodnik; Twórcy baletu polskiego: Jerzy Gogół o sobie, Warszawa 1999 (il.); Weber: Z dziejów opery w Bydgoszczy; Wysocka: Dzieje; Żuchowski: Panorama; Gaz. Wyb. 1996 nr 146 (il.); Kron. m. Poznania 1971 nr 2 (A. Bońkowska); Odra 1961 nr 3 (D. Kostewicz); Teatr 1954 nr 19 (A.M. Swinarski; il.). 1959 nr 5 (T. Wysocka), 1981 nr 8 (J. Pudełek); Życie Warsz. 1996 nr 110, 116; Akt ślubu nr VI/784/1946 i zgonu nr II/772/1996, Arch. USC Warszawa; Akta, ZASP; Programy, IS PAN; Pudełek: Materiały 1915–39; Almanach 1944–59; www.encyklpediateatru.pl 

Ikonografia

J. Strzałecki: Portret, piórko, rys., repr. Teatr 1954 nr 19; Fot. – Arch. T. Wielki Warszawa, Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.