Osoby

KILKOWSKA Barbara, właściwie Aleksandra Barbara, z Kromczyńskich (25 maja 1921 Poznań – 28 maja 1986 Warszawa),

reżyserka. 

Była córką Eligiusza Kromczyńskiego i Heleny z Drewdorów; żoną Mariana Kilkowskiego. Uczyła się w poznańskim Gimnazjum im. Słowackiego, naukę przerwała II wojna światowa. Wysiedlona przez Niemców z Poznania, zamieszkała w Warszawie; tu kształciła się na tajnych kompletach i w 1941 zdała maturę. W 1941–44 była słuchaczką tajnych wykładów Wydziału Prawnego Uniwersytetu Warszawskiego i uczennicą legalnie działającej Szkoły Rytmiki i Tańca Artystycznego Janiny Mieczyńskiej. W 1945 na Uniwersytecie Poznańskim dokończyła studia prawnicze i zamieszkała w Łodzi. Uczęszczała do przeniesionej tu szkoły Mieczyńskiej, pracowała też jako instruktorka amatorskich zespołów teatralnych kilku łódzkich fabryk. W 1948 rozpoczęła studia na Wydziale Reżyserskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi (była też słuchaczką Kursu Operowego); wystąpiła w roli jednej z Druhen w Godach weselnych, reżyserowanych przez Leona Schillera (premiera 11 listopada 1948 w Teatrze Melodram, filii Teatru Wojska Polskiego). Po przeniesieniu szkoły do Warszawy, kontynuowała tu studia w 1949–51, asystowała Schillerowi przy jego warszawskich inscenizacjach: Kram z piosenkami (Teatr Polski, 1949; premiera została w ostatniej chwili odwołana), Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (Teatr Narodowy, 1950), Hrabina (Opera, 1951). Studiów w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej nie skończyła. 

W 1951–54 była zaangażowana jako asystentka reżysera w warszawskim Teatrze Nowym (Scena Komediowo-Muzyczna), zdobywała kwalifikacje współpracując m.in. z Eugeniuszem Poredą i Januszem Warneckim. Pierwszą jej samodzielną pracą, a zarazem warsztatem reżyserskim było Zabawne zdarzenie w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej w Rzeszowie (premiera 8 kwietnia 1954), następnie w Teatrze im. Jaracza w Łodzi zrekonstruowała partyturę reżyserską Schillera Cudu mniemanego, czyli Krakowiaków i Górali z 1950 (1955). O tej inscenizacji Schillerowskiej pisała w 1955 w „Pamiętniku Teatralnym”. W 1956 Ministerstwo Kultury i Sztuki, uznając dotychczasowy dorobek, udzieliło jej „prawa reżyserowania w teatrach państwowych oraz angażowania się na etat p.o. reżysera”. Eksternistyczny egzamin reżyserski zdała 26 listopada 1962. 

W 1950–79 reżyserowała w wielu teatrach, m.in. w Warszawie: w Teatrze Syrena (Kłopoty z popiersiami, Sprawa Kowalskiego – 1956; Emil i detektywi, 1966, Szklane wesele, 1967), Teatrze Powszechnym (Bartłomiejowy jarmark, 1958), Teatrze Ziemi Mazowieckiej (Świniopas i księżniczka, 1960; Porwano Dorotkę, 1962; Zielony Gil, 1967, też ewolucje taneczne), Teatrze Klasycznym (Czerwone pantofelki, 1963; Grzegorz Dyndała, 1969), Teatrze Komedia (Serce w rozterce, czyli Ślusarz widmo, z Wojciechem Siemionem, 1967), Teatrze Rozmaitości (Cudzoziemczyzna, 1974) oraz w Teatrze im. Jaracza w Olsztynie i Elblągu (Sprytna wdówka, 1958, też inscenizacja i układ tańców), Teatrze im. Mickiewicza w Częstochowie (Romeo i Julia, 1958, Obrona Ksantypy, 1959, Proces w Salem, 1960; była tu etatową reżyserką w 1958–60), Teatrze Nowym w Poznaniu (Apelacja Villona, 1961), Teatrze im. Węgierki w Białymstoku (Pierścień i róża, 1964), Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (Ojciec królowej, prapremiera 18 kwietnia 1964; Pan Damazy, Jadzia wdowa – 1965; Mój brat niepoprawny, 1966; na etacie reżyserskim w 1964–66), Teatrze im. Jaracza w Łodzi (Dno nieba, 1979; też ruch sceniczny). 

Reżyserowała kilka przedstawień muzycznych: w warszawskiej Operetce Życie paryskie (1955), w Operetce Śląskiej w Gliwicach Słomkowy kapelusz (1958), w Operze we Wrocławiu Tamango (prapremiera 22 marca 1975; w czerwcu tego roku prezentowane w warszawskiej Operetce) oraz sporadycznie spektakle Teatru TV (np. Pan Benet, 1963; Ta trzecia, 1973). Napisała libretto Diabelskiej roboty, do muzyki Jerzego Gaczka (prapremiera 1 marca 1965 w Operetce Dolnośląskiej we Wrocławiu). 

Była wziętą reżyserką o sporym dorobku, cenioną za pracowitość i rzetelny warsztat. Dobrze na ogół oceniano jej inscenizacje muzyczne, choć nie było ich zbyt wiele. Doskonałe recenzje i opinię jednego z najlepszych przedstawień operetkowych po wojnie miało Życie paryskie,

wystawione wprost wyśmienicie, Kilkowska świetnie poprowadziła olbrzymi tłum aktorów, tancerzy, śpiewaków 

(Karolina Beylin).

Pierwsza prawdziwa operetka w Warszawie, śmiech towarzyszy jej od początku do końca, a główną sprawczynią jest Kilkowska, która przedstawiła Życie paryskie w sposób farsowy, w sposób każący nam niczego nie brać na serio [...] galerię postaci wprowadza w zawrotny ruch, w przemyślnych korowodach wypełniają scenę życiem, ogniem i temperamentem 

(Ibis). 

Do udanych realizacji należała komedia Ojciec królowej oraz Szklane wesele, upiększone melodyjnymi piosenkami wplecionymi w akcję sztuki, z doskonałymi wykonawcami, z efektownym muzycznym finałem „wzbudzało dużo wesołości na widowni” – wspominał Ludwik Sempoliński. Powodzeniem cieszył się też wodewil Jadzia wdowa

w lekkiej, musującej jak wino inscenizacji i reżyserii Kilkowskiej. Narastanie wrażeń i artystyczne zadowolenie widza potęguje się wraz z rozwojem akcji, bowiem autor i aktor to materiał, którym Kilkowska «operuje» z dużą umiejętnością 

(Julia Ziegenhirte).

Jadzia wdowa ma w sobie coś z operetki. Tę operetkowość –

w dobrym tego słowa znaczeniu – nadała przedstawieniu Kilkowska. Miało żywy rytm, dużo pomysłów, komediowych gagów, było lekkie, bez forsowania tej lekkości, było kulturalne 

(Tadeusz Rafałowski).

Także Zielonego Gila reżyserowała

dbając przede wszystkim o dobre tempo i rytm oraz układy ruchowe spektaklu, ułożyła bardzo udaną choreografię 

(Roman Szydłowski), 

zabarwiła lekkimi tonami parodii «hiszpańskości» 

(August Grodzicki).

Jej reżyserię Pana Damazego określano jako

inteligentną i bardzo sumienną, nieingerującą na siłę w zamysł autora, lecz autorowi pomagającą 

(Tadeusz Rafałowski),

choć Malwina Szczepkowska uważała, że „w pogoni za tym, aby było bardzo śmiesznie”, reżyserka

zagubiła wiele sensu w tej przecież poważnej komedii, nie dbając o prawdopodobieństwa psychologiczne, przerobiła Genia

w groteskowego błazna. 

Dobrze przyjęto przedstawienie Grzegorza Dyndały, w którym Kilkowska

na szczęście nie dała się zwieść «tragicznością» tej komedii. Zachowała też pastersko-sielankową ramę, w jakiej ją zamknął Molier 

(Elżbieta Żmudzka).

Ostatnią jej reżyserię, Tamango, przyjęto dość krytycznie, pisano, że „nie potrafiła wykorzystać możliwości tkwiących w muzyce i libretcie” (Krystyna Dachtera). W 1974–85 pracowała w Polskiej Agencji Artystycznej PAGART jako reżyserka. 

Bibliografia

Almanach 1985/86; Dachtera 1945–95 s. 104 (cyt.); Kaszyński: Teatr łódz.; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–59; Kurowski: Dni; Mieczyńska-Lewakowska: Fakty; Mrozińska: Szkoła; Mrozińska: Trzy sezony; L. Schiller: Pro domo nostra. Oprac. A. Chojnacka, Warszawa 2004; Sempoliński: Druga połowa; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; Express Wiecz. 1955 nr 292 (K. Beylin); Gaz. Rob. 1975 (1 IV); Głos Wybrz. 1965 nr 23 (T. Rafałowski), 145 (T. Rafałowski); Ilustr. Kur. Pol. 1965 nr 24, 141 (J. Ziegenhirte); Odra 1975 nr 5; Pam. Teatr. 1955 z. 3–4 s. 215–264 (B. Kilkowska: O Schillerowskiej inscenizacji „Krakowiaków i Górali”. Spostrzeżenia asystentki); Sł. Powsz. 1967 nr 126; Teatr 1956 nr 5; Trybuna Ludu 1967 nr 144 (R. Szydłowski); Zwierciadło 1970 nr 37 (E. Żmudzka); Życie Warsz. 1955 nr 291 (Ibis), 1967 nr 121 (A. Grodzicki), 1986 nr 127, 128, 1991 nr 88; Akt zgonu nr IV/1464/1986, Arch. USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Programy, wycinki prasowe, wywiad z K., IS PAN; Almanach 1944–59.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Barbara Kilkowska, z domu Kromczyńska (25 V 1921 Poznań - 28 V 1986 Warszawa), aktorka, reżyser. Studiowała na wydz. prawa Uniwersytetu im. Mickiewicza w Poznaniu (1945) oraz reżyserskim PWST w Łodzi, potem w Warszawie (1948-51). Eksternistyczny egzamin reżyserski zdała 26 XI 62. Podczas studiów w sez. 1948/49 brała udział w przedstawieniach szkolnych pod kier. Leona Schillera jako Druhna ("Gody weselne") na scenie T. Melodram w Łodzi, a w sez. 1949/50 w przedstawieniach T. Polskiego w Warszawie. W tym samym sez. współpracowała jako asystentka reżysera z T. Narodowym (podczas prób "Krakowiaków i Górali" Bogusławskiego w reż. Leona Schillera - prem. 30 IV 50, obszerną publikację nt. tej inscenizacji zamieściła w Pamiętniku Teatralnym 1955 z. 3-4), w sez. 1950/51 z Operą Warszawską ("Hrabina" Moniuszki w reż. Schillera), w l. 1951-53 z T. Nowym w Warszawie (przy "Śnie nocy letniej" Shakespeare'a, "Cyruliku sewilskim" Beaumarchais), w sez. 1954/55 z Operetką Warszawską ("Noc w Wenecji" Straussa). Samodzielnie reżyserowała głównie w t. dramatycznych, a sporadycznie w muzycznych, m. in. w T. Ziemi Rzeszowskiej (1954), T. im. Jaracza w Łodzi, Operetce Warszawskiej (1955), T. Syrena w Warszawie (sez. 1956/57), T. im. Jaracza w Olsztynie, T. Powszechnym w Warszawie, T. im. Mickiewicza w Częstochowie (1958, sez. 1958/59, 1959/60), w Operetce Śląskiej w Gliwicach (1958), T. Ziemi Mazowieckiej w Warszawie (1960, 1962), T. Dramatycznych w Poznaniu (1961), T. Klasycznym w Warszawie (1963), T. im. Węgierki w Białymstoku (1964), T. im. Jaracza w Olsztynie (1964), T. Wybrzeże w Gdańsku (1964-66), w t. warsz.: Syrena (1966, 67), Komedia (1967), Ziemi Mazowieckiej (1967, 1970), Klasycznym (1969), Rozmaitości (1974), w Operetce Wrocławskiej (1975), T. im. Jaracza w Łodzi (1979). Przykłady prac: "Życie paryskie" Offenbacha, "Osobliwe zdarzenie" i "Sprytna wdówka" Goldoniego, "Romeo i Julia" Shakespeare'a, "Obrona Ksantypy" Morstina, "Proces w Salem" Millera, "Pan Damazy" Blizińskiego, "Jadzia wdowa" Ruszkowskiego, "Zielony gil" de Moliny, "Grzegorz Dyndała" Moliere'a. Współpracowała też z T. Rozrywki TV (1972-74), ostatnio z PAGARTem. Źródło: Almanach sceny polskiej 1985/86. Tom XXVII. Wydawnictwo Naukowe PWN - Warszawa 1993.