Osoby

CZARSKI Jerzy (21 grudnia 1920 Sosnowiec – 30 października 2000 Sosnowiec),

aktor. 

Był synem Benedykta Czarskiego, lekarza, i Marii z domu Patermak, nauczycielki muzyki; mężem Władysławy z domu Litewka. W 1938 zdał maturę w Gimnazjum im. Staszica w Sosnowcu, pracował w Junackich Hufcach Pracy. Po wybuchu II wojny światowej znalazł się w Wilnie i od grudnia 1939 statystował w Teatrze Miejskim na Pohulance (od 1940 Państwowy Polski Teatr Dramatyczny); był też słuchaczem Studia Dramatycznego, działającego przy teatrze. W 1941 wyjechał do Warszawy, a następnie do rodziny na wsi pod Krakowem i przebywał tam do końca okupacji. 

Po wojnie początkowo mieszkał i pracował jako urzędnik w Sosnowcu. W 1947–50 był kierownikiem zespołu Żywego Słowa przy Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” w Katowicach. W 1950–58 występował jako aktor, konferansjer i recytator w zespołach ARTOS-u, potem w Państwowym Przedsiębiorstwie Imprez Estradowych. W 1958 w Warszawie zdał eksternistyczny egzamin aktorski.

W sezonie 1958/59 grał w objazdowym Śląskim Teatrze Powszechnym, m.in.: Pustaka (Fircyk w zalotach), Markiza di Forlipopoli (Oberżystka), Ojca Grandet (Eugenia Grandet). W sezonach 1959/60–1966/67 występował w Teatrze Nowym w Zabrzu, m.in. jako: Hrabia Bolingbroke (Szklanka wody, 1959), Anzelm (Szkoła kobiet), Sganarel (Lekarz mimo woli) – 1960; Baptysta (Poskromienie złośnicy, 1961), Page (Wesołe kumoszki z Windsoru, 1963), Orgon (Igraszki trafu i miłości, 1964), Antoni (Wielki człowiek do małych interesów, 1965), Żewakin (Ożenek, 1966). W sezonach 1967/68–1981/82 grał w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu, m.in.: Śmigalskiego (Zemsta, 1967), Goldego (Człowiek z budki suflera, 1969), Ojca (Rodeo, 1970), Nataniela (Stracone zachody miłości, 1971), Prelegenta (Róża), Ojca Anastazego (Śmierć gubernatora) – 1974; Profesora Lawendę (Egzamin, 1977), Schaafa (Miesiąc na wsi, 1978), Pastora Kimballa (Opera za trzy grosze, 1979). 

W 1975 obchodził jubileusz 25-lecia pracy. 1 stycznia 1982 przeszedł na emeryturę, ale jeszcze do 1991 występował w Teatrze Zagłębia, najpierw gościnnie, a od 1984/85 znowu był w zespole. Zagrał m.in.: Księdza (Sędziowie, 1982), Starego marynarza (Żeglarz, 1984), lokaja Jana Porblichenko (Kurka wodna, 1990). 

Był aktorem cenionym, użytecznym, miał

średni wzrost, twarz charakterystyczną, raczej brzydką,

o nieregularnych rysach, odznaczającą się za to niebywałą ruchliwością,

wrodzoną «vis comica». Zwrócił uwagę rolą w Oberżystce, która otwierała w jego dorobku

galerię postaci podstarzałych uwodzicieli, komediowych ramoli – gatunku, w którym aktor umiejętnie posługuje się całą skalą tonów od powagi do farsowej wesołości.

Należały do niej też, np. role w Szkole kobiet i Ożenku.

Postaci te drobiazgowo wystudiowane, cechował zwykle nieodparty komizm, zasadzony na dosadnej grze, ale nie pozbawionej pewnej elegancji. Czarski nie dał tu ról groteskowych, lecz przeniknięte dyskretnym uśmiechem

i ironią. Były to postaci mające poczucie swej zabawności

i śmieszności.

Grał też role charakterystyczne o podkładzie dramatycznym, a wśród nich najważniejsze: w Eugenii Grandet, Człowieku z budki suflera, Żeglarzu. Indywidualizował swoich bohaterów poprzez

wypracowany w szczególe gest, im tylko właściwy chód, postawę.

Uderzała w nich umiejętność charakteryzacji zewnętrznej, a także wyrazistość gry, ze skłonnościami naturalistycznymi, co czyniło jego aktorstwo nieco „staroświeckim”. 

Był autorem tekstów piosenek do przedstawień, laureatem nagród na Festiwalu Piosenki Żołnierskiej w Kołobrzegu. 

Bibliografia

Almanach 2000/2001; Kalejdoskop estradowy; 15 lat T. w Zabrzu; T. w Sosnowcu 1897–1982 (il.); Akta, T. Zagłębia Sosnowiec, ZASP (fot.); Programy, IS PAN (m.in. „Jerzy Czarski, czyli czar dawnego aktorstwa”, wydawnictwo z cyklu „Aktorzy Teatru Zagłębia”, Sosnowiec 1986; stąd cyt; il.). 

Ikonografia

Fot. – IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.