Stanisław Igar
IGAR Stanisław, właściwie Czesław Kubiak (14 lipca 1918 Płock – 29 grudnia 1987 Kraków),
aktor, reżyser.
Był synem Wiktora Kubiaka i Heleny z Ihnatowiczów. Ukończył w Płocku Gimnazjum im. Małachowskiego i w 1937 rozpoczął studia na Wydziale Sztuki Aktorskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie; w 1938 w szkolnym przedstawieniu wystąpił jako Messer Nicia (Mandragola Niccolò Machiavellego). Latem 1939 odbywał praktykę w warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia jako spiker. W czasie II wojny światowej mieszkał nadal w Warszawie, kontynuował studia w podziemnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, a w 1944 występował w jawnych teatrach Nowości (np. jako Redaktor w Kobiecie bez skazy) i Maska, z którym wyjeżdżał na występy do Krakowa. W końcu 1944 znalazł się w Lublinie, gdzie w radiostacji „Pszczółka” prowadził Teatr Wyobraźni Polskiego Radia.
Na wiosnę 1945 wrócił do Warszawy; w Teatrze m.st. Warszawy zagrał Radosta (Śluby panieńskie) i Otockiego (Szczęście Frania). W sezonie 1945/46 występował w Teatrze im. Jaracza w Olsztynie, m.in. w rolach: Hrabiego Toupalina (Moja siostra i ja), Dziennikarza (Wesele). Ukarany przez Sąd Weryfikacyjny Związku Artystów Scen Polskich za pracę w teatrach jawnych podczas wojny, musiał na pewien czas przerwać występy. Został nauczycielem w liceum w Olsztynie, z Kazimierzem Błaszczyńskim prowadził amatorski Teatr Młodych im. Michała Kajki i uczył młodzież sztuki aktorskiej.
W sezonach 1948/49–1951/52 grał ponownie w Teatrze im. Jaracza w Olsztynie, np.: Pawła (Archipelag Lenoir), Leporella (Kamienny gość), Arysta (Fircyk w zalotach). W 1952 w Warszawie zdał aktorski egzamin eksternistyczny. W sezonach 1952/53–1966/67 występował w Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu, m.in. jako: Prezzo (Bieg do Fragalà), Mąż (Ich czworo) – 1953; Krucicki (I koń się potknie, 1954), Zachar (Wrogowie Maksima Gorkiego, 1955); Książę (Dwaj panowie z Werony), Fabrycy (Zakochani) – 1957; Klaudiusz (Hamlet, 1958), Romulus (Romulus Wielki, 1959), Cześnik (Zemsta, 1963); Ferrante (Martwa królowa), Rembrandt (Powrót syna marnotrawnego), Wielki Książę Konstanty (Kordian) – 1965; Opiskin (Wieś Stiepańczykowo i jej mieszkańcy, 1966), Danton (Sprawa Dantona, 1967).
W sezonach 1967/68–1977/78 należał do zespołu Teatru Wybrzeże w Gdańsku. Zagrał tu wiele wybitnych ról, takich jak: Bułyczow (Jegor Bułyczow i inni, 1967), Sorin (Czajka, 1968), Overman (Będę mówił szczerą prawdę, 1969); Leopold Bloom (Ulisses), Pozzo (Czekając na Godota), Stanisław August (Termopile polskie) – 1970; Kardynał (Maleńka Alicja), Ciampa (Czapka błazeńska) – 1971; Mefisto (Potępienie doktora Fausta, 1972), Papież (Szata Prospera, 1974); Brendel (Rosmersholm), Biedermann (Biedermann i podpalacze) – 1975; Komisarz (Żegnaj, Judaszu, 1978). Występował w spektaklach Teatru TV przygotowywanych przez ośrodek telewizyjny w Gdańsku, m.in. w Mirażu złota (1971), U mety (1979).
Potem wyjechał do Krakowa, gdzie od 1 stycznia 1979 do końca sezonu 1983/84 był aktorem Teatru im. Słowackiego. W ciągu tych sezonów stworzył, według Krystyny Skuszanki „kilka niezapomnianych kreacji”, np.: Sieriebriakowa (Wujaszek Wania), Rożnowskiego (Sto rąk, sto sztyletów), Fouquiera de Tinville (Oskarżyciel publiczny). W 1984 obchodził jubileusz 40-lecia pracy artystycznej.
Czasem reżyserował, w Olsztynie: Śluby panieńskie (1946), Zwykłego człowieka (1951), we Wrocławiu na Scenie Kameralnej Teatrów Dramatycznych: Dożywocie (1954), Szczęście Frania (1956), Heddę Gabler (1957), a w Teatrze Rozmaitości: Powrót Alcesty (1959), Proces w Salem (1961), Uciekła mi przepióreczka (1965); w Opolu w Teatrze Ziemi Opolskiej Seans (1957), a w Teatrze 13 Rzędów Freuda teorię snów (1958); w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie Zemstę (1983).
W 1956–59 uczył w Studiu Dramatycznym przy Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu, w 1967–70 w Studium Aktorskim Teatrów Lalkowych przy wrocławskim Teatrze Lalek Chochlik (był też kierownikiem Studia), a w latach 70. w Studiu Wokalno-Aktorskim przy Teatrze Muzycznym w Gdyni. Od 1978 był wykładowcą gry aktorskiej, a od roku 1979 do końca życia dziekanem Wydziału Aktorskiego krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (Oddziału we Wrocławiu).
Zagrał wiele drugoplanowych ról w filmach, m.in. w latach 70. w Ziemi obiecanej, Bliźnie, Zmorach, w 80. w Wizji lokalnej 1901, Austerii, w serialach, np. w Nocach i dniach, Paradzie oszustów. W 1975 w TV Kraków w ramach cyklu „Twarze Teatru” powstał o nim film dokumentalny.
Był artystą wybitnym, o szerokiej skali możliwości aktorskich i znakomitym warsztacie, aktorem „każdym nerwem i włóknem ciała charakterystycznym”, który wiele uwagi poświęcał formie. „Rzeźbił” swoje postaci, będąc
jednym z nielicznych autentycznych i rzetelnych w swoim wyrazie kontynuatorów nurtu sztuki aktorskiej, który w plastyce i trafności przekształceń sylwetki aktora dopatruje się najlepszej recepty na tajemniczą i wielką sztukę teatru.
Metodą swojej twórczości „nawiązywał do wielkich tradycji Solskiego i Zelwerowicza” (Jan Paweł Gawlik). We Wrocławiu
wypracował swą artystyczną odrębność, skrystalizował styl, pozostawił kilka ról o trwałym znaczeniu dla współczesnego teatru polskiego
(Andrzej Żurowski).
W Gdańsku zajął już czołową pozycję w zespole aktorskim, plasując się jednocześnie wysoko w hierarchii współczesnych mu polskich aktorów. Jego aktorstwo zmieniło się, stało się bardziej wyciszone i skupione na wnętrzu postaci, odchodził od weryzmu, ale nigdy go do końca nie porzucił.
Średniego wzrostu, o ciężkim, nieco namaszczonym chodzie
z piersią do przodu. Głowa mocno osadzona, o szpakowatej czuprynie, wyrazistym, załamanym nosie, oczach ciemnych
i ruchliwych
– tak go zapamiętał Żurowski.
Jedną z pierwszych kreacji Igara był Krucicki (I koń się potknie). Wzbudził w niej podziw nie tylko
techniczną dokładnością gry, plastyką gestu, kunsztownością bryły, niesłychanym nagromadzeniem charakterystyk, obserwacji, sugestii,
ale też swoim wyglądem, „rzeźbą sylwetki, psychiki, przyzwyczajeń” (Żurowski). Ubrany w generalski mundur z czerwonymi wyłogami i lampasami był
tęgawym, godnym starcem, jak gdyby wydętym od środka i od środka sztywnym – z prawą nogą unieruchomioną w kolanie, laską i pysznymi bokobrodami starej generacji pod wyniosłą,
z boków tylko nieco owłosioną łysiną.
Charakterystyka zewnętrzna poparta odpowiednią modulacją głosu, grą twarzy, ruchami, całą postawą aktora, określała znakomicie rolę postaci w sztuce – oto reprezentant ancien regime’u, śmieszny, ale jeszcze ciągle liczący się gracz. (Omówieniu tej roli Jan Paweł Gawlik poświęcił cały rozdział w swojej książce Twarze teatru). Kunsztowna, dokładnie przemyślana charakteryzacja była jedną z wyróżniających się cech jego aktorstwa. Klaudiusz (Hamlet) to „ostra, sucha twarz. Duże, ciężkie powieki. Zmęczenie. Śmiertelne zmęczenie”; Romulus Wielki, „błazen-filozof” o „pełnym sceptycyzmu i niesmaku spojrzeniu”, „wargach wykrzywionych”, wokół których
fałdy schodzą, w dół, na pomarszczoną szyję. Wysoko nad czołem skudłane włosy. Wyraźnie cofnięta broda, zmarszczone czoło i rozwarte oczy dopełniają charakterystyki;
Cześnik (Zemsta) zdumiewał „zasuszoną posturą o wyblakłych oczkach”; Książę Konstanty (Kordian) miał „nalaną twarz brutala, zniszczonego hulaki, opuszczone kąciki ust”, ale w scenie z carem jego twarz
ożywia się nagle, unoszą się brwi, przymykają powieki, wąskie wargi podnoszą się kącikami ku górze – lis służy, kokietuje. Szczwany, podły lis
(Żurowski).
Na uwagę zasługiwały też w jego wykonaniu inne postaci, np. Stanisław August (Termopile polskie) czy Papież (Szata Prospera),
soczysty, żywy, pełen charakteru, a przy tym świetnie utrzymany w stylu «filozoficznej groteski»
(Leonia Jabłonkówna).
Rolą, która pozwoliła mu na pełne rozwinięcie „całego zespołu charakterystycznych dlań środków wyrazu” był Bloom w wybitnej gdańskiej inscenizacji Zygmunta Hübnera Ulisses. W jego wykonaniu był on
dziełem wysokiego kunsztu, bezbłędnej techniki i dużej sugestywności
(Józef Kelera),
ukazywał
lęk i słabość tego żydowskiego akwizytora, pełnego urazów
i kompleksów, żądnego erotycznych podbojów, a przecież po kobiecemu nieśmiałego i zawstydzonego
(Roman Szydłowski).
Żurowski porównał aktora do kameleona, który
świadomy wytrawnego warsztatu wykorzystuje wszelkie jego szanse w ogromnej partyturze Ulissesa, rozpiętej od realizmu po surrealistyczną groteskę,
aktor skupił w tej roli „całą sztukę transformacji”, „cały bogaty warsztat «charakterystycznego»”. Tabl. 12.
Blbliografia
Almanach 1987/88: Fik: 35 sezonów; Gdańsk teatralny (A. Żurowski; il.); Gawlik: Twarze (il.); Z. Greń: Czwarta ściana, Kraków 1972 s. 214–215, 291; Kelera: Takie były zabawy (cyt.); Kelera: Wrocław: Krak. szkoła teatr. 50 lat; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich (il.); Mrozińska: T. wśród ruin; Pół wieku T. Wybrzeże (il.); Prusiński: Jest teatr w Olsztynie (il.); J. Segiet: Świat Eugenii Śnieżko-Szafnaglowej, Olsztyn 1983; T. Polski Wrocław 1945–65 (il.); T. Wybrzeże 1946–76 (il.). T. Wybrzeże 1967–71 (il.); Wilski: Szkolnictwo; Wołoszyński: W trosce o teatr; Wspomnienia w 100-lecie T. im. Słowackiego s. 263 (K. Skuszanka); A. Żurowski: Ludzie w reflektorach, Warszawa 1982 (tu rozdział poświęcony I.); A. Żurowski: Wieczory popremierowe, Wrocław 1982; Echo Krak. 1988 nr 4; Głos Wybrz. 1969 nr 284 (A. Żurowski; il.); Kultura 1975 nr 4 (L. Jabłonkówna); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 194, 204, 1977 z. 3 s. 455; 1995 z. 1–2 s. 58, 2008 z. 3–4 s. 68; Teatr 1970 nr 7 (E. Wysińska), 1976 nr 11 (A. Żurowski; il.); Trybuna Ludu 1970 nr 6 (R. Szydłowski); Akta (fot.), ZASP: Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl
Ikonografia
Fot. – IS PAN, ITWarszawa, MNGdańsk.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
