Osoby

BUYNO, Bujno, Buynówna, Halina, także Hanna, zamężna Łoza (12 grudnia 1907 Łódź – 13 września 1991 Wrocław),

tancerka, aktorka.

Była córką Stanisława Buyna, inżyniera, i Jadwigi z Paszkowskich; żoną aktora Mieczysława Łozy (ślub 28 kwietnia 1945 w Lublinie); matką Ewy Łozy, aktorki wrocławskiego Teatru Kalambur. Kształciła się w Warszawie, gdzie najpierw ukończyła gimnazjum, następnie Szkołę Rytmiki i Plastyki Janiny Mieczyńskiej. Była jedną z najwybitniejszych absolwentek tej szkoły, a potem solistką zespołu Mieczyńskięj, w którym tańczyła do 1936. Brała udział w międzynarodowych konkursach tańca: w Warszawie w Teatrze Wielkim (1933) i w Wiedniu (1934), gdzie zespół zdobył I nagrodę. Uważano ją za jedną z najlepszych ówczesnych tancerek, „o dużej kulturze artystycznej”, specjalistkę od groteski tanecznej.

Zrezygnowała jednak z tańca, zapisała się na Wydział Sztuki Aktorskiej w warszawskim Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, który ukończyła w 1937. Na egzaminie popisowym 19 kwietnia tego roku na scenie Teatru Narodowego, zwróciła uwagę „doskonałą” rolą Jewdochy (Sędziowie); grała też Anielę we fragmencie Dam i huzarów. W 1937–39 występowała w Teatrze Miejskim w Wilnie jako: Beliza (Uczone białogłowy, 1937; była też autorką choreografii), Zosia (Gałązka rozmarynu), Urszula (Wiele hałasu o nic), Erynia (Oresteja; „doskonała głosowo i plastycznie”), Iskierka (Sędzia z Zalamei) – 1938; Cesia (Jej syn), Julika Ratz (W perfumerii) – 1939.

W styczniu 1938 w lokalnej rozgłośni Polskiego Radia wystąpiła w słuchowisku Druga żona. Brała udział w cotygodniowych Wileńskich Środach Literackich, np. 30 sierpnia 1938 recytowała fragmenty dramatów Karola Huberta Rostworowskiego. Na sezon 1939/40 zaangażowała się do Teatru Wołyńsko-Lubelskiego im. Słowackiego w Lublinie. Do zamknięcia teatru przez Niemców w listopadzie 1939, zagrała (u boku Stefana Jaracza, w ostatnich przedstawieniach w jego reżyserii) Basię (Majster i czeladnik) i Adę (Lekkomyślna siostra).

Lata II wojny światowej przeżyła w Lublinie; od 1940 współpracowała z wywiadem Armii Krajowej, po oddelegowaniu Jana Orszy przez władze Armii Krajowej do Warszawy, przejęła jego funkcję wywiadowczą w kawiarni „U Aktorów”. W 1943 uczęszczała na kursy teatralne Ireny Ładosiówny, potem weszła w skład Teatralnego Zespołu Aktorskiego i w sierpniu 1944 zagrała Hankę (Moralność pani Dulskiej). Po fuzji z Teatrem I Armii Polskiej i utworzeniu Teatru Wojska Polskiego, wystąpiła na jego scenie w listopadzie 1944 w roli Kasi w Weselu; powtórzyła ją w lutym 1945 na występach zespołu w Krakowie. W 1945–52 była aktorką Teatru Miejskiego (od 1949 Teatr im. Osterwy). W lipcu 1952 aresztowana przez polskie władze komunistyczne, była więziona w lubelskim Zamku. Uwolniona po śmierci Stalina, opuściła Lublin, w sezonach 1953/54 i 1954/55 występowała w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze, a od sierpnia 1955 do emerytury, na którą przeszła 31 sierpnia 1971, w Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu, od 1969 w Teatrze Polskim. Na tej scenie grała też później jako emerytka. 

Była aktorką charakterystyczną; na początku swojej kariery grała role tak zwanych naiwnych, potem kobiet dojrzałych. Powojenny okres lubelski był już dla niej etapem pracy „aktorsko pełnej i wypełnionej po brzegi sprawami teatru”.

Publiczność teatralna mogła ją podziwiać w komediach

i tragediach, recenzenci nie szczędzili słów uznania za trud, rzetelne aktorstwo, za przeżycia, których dostarczała widzom (A.L. Gzella),

na przykład w rolach: Ady (Lekkomyślna siostra), Jo (Nadzieja) – 1945; Katarzyny (Dom otwarty, 1947), Marceliny (Wesele Figara, 1948); Frozyny (Skąpiec), Madame Arcati (Seans), Zobunowej (Jegor Bułyczow i inni) – 1949; Tadrachowej (Moralność pani Dulskiej), Matki (Wczoraj i przedwczoraj) – 1951; Anielukie (Pieją koguty, 1952). W Jeleniej Górze grała m.in. Lipowską (Szczęście Frania, 1954), Barbarę (Gwałtu, co się dzieje!, 1955). 

W późniejszym okresie, jej bohaterki pod szorstkością, kryły dobroduszność, wewnętrzne ciepło i zazwyczaj pozbawione były cech negatywnych; doskonale sprawdzała się w komediach. Swą inteligentną grą zdobyła uznanie publiczności. Z ról wrocławskich na uwagę zasługują: Maria Lippi (Huzarzy, 1955), Ada (Droga tytoniowa, 1956), „zabawna w dobrym stylu” Eklissa (Amfitrion 38), Panna Prism (Brat marnotrawny) – 1957; Matka (Kuglarze) i Tekla Bełska (Dom kobiet, przeobrażała się tu z kobiety zgorzkniałej i złośliwej w nieszczęśliwą, łagodną i wybaczającą) – 1960; Tykalska (Pan Damazy, 1961), Kałmykowa (Bułyczow, Dostigajew i inni) – 1962; Matka (Grupa Laokoona, 1963), „przezabawna” Anna Pieriepielicyna (Wieś Stiepańczykowo i jej mieszkańcy, 1966), Agnieszka (Chwiejna równowaga, 1968), Laura (Księżniczka na opak wywrócona, 1969); Gospodyni (Nowe Wyzwolenie) i Klimina (Wesele) – 1970; Jurgiełuszka (Popiół i diament, 1974), Dama (Ślub, 1976). 

Wystąpiła w kilku spektaklach Teatru TV i serialach telewizyjnych, np. Daleko od szosy. W 1954–84 zagrała wiele ról drugoplanowych w filmach, dużą popularnością cieszyła się jako Kargulowa w tryptyku: Sami swoi (1967), Nie ma mocnych (1974) i Kochaj albo rzuć (1977).

Bibliografia

Almanach 1992/93; Boy: Pisma t. 27; J. Hernik Spalińska: Wileńskie Środy Literackie (1927–1939), Łódź 1998; Jego siła (A.L. Gzella; il.); Koczanowicz s. 165; Krasiński: Jaracz; Kruk: T. w Lublinie 1918-39; Limanowski: Duchowość; Mamontowicz-Łojek: Terpsychora (il.); Mancewiczówna 1; Mieczyńska-Lewakowska: Fakty; 15 lat lub. t. 1944–59; Śmigielski: T. Wołyński s. 115, 118, 119; T. Polski Wrocław 1945–65 (il.); T. w Jeleniej Górze; Wilski: Szkolnictwo; Kur. Pol. 1933 (13 VI); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 56, 60, 61, 1971 z. 3–4 s. 396, 1977 z. 2 s. 142, 1986 z. 2–3 s. 353–358, 1995 z. 1–2 s. 64, z. 3–4 s. 54, 1997 z. 1–4 s. 318, 2008 z. 3–4 s. 15, 16 (il.), 17, 41; Hernik Spalińska: Repertuar, Akta (fot.), ZASP; Programy, wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl

Ikonografia

M. Młodnicka: Portret, karyk., rys., repr. Gaz. Rob. 1979 nr 58; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, NAC, T. Polski Wrocław.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.