Osoby

DEMBIŃSKI Ryszard (3 marca 1934 Warszawa – 4 stycznia 1986 Warszawa),

aktor. 

Był synem Jana Dembińskiego, magazyniera, i Leokadii ze Staniewskich; wnukiem Antoniego Staniewskiego, jednego z założycieli cyrku Braci Staniewskich w Warszawie; bratem aktorki i inspicjentki Jolanty Dembińskiej (1943–2013); mężem najpierw inspicjentki i aktorki Teresy Dembińskiej z Dreslerów (ślub 14 lutego 1958 w Łodzi), potem plastyczki Marii Machan, primo voto Słowikowskiej (ślub 4 marca 1978 w Łodzi); ojcem aktorki Barbary Dembińskiej. Dzieciństwo spędził w Warszawie, a w 1945 przeprowadził się z rodzicami do Łodzi. Trudna sytuacja materialna w domu, zmusiła go do przerwania nauki i podjęcia pracy zarobkowej: po ukończeniu w 1951 dziesięciu klas w XV Liceum Ogólnokształcącym, rozpoczął pracę księgarza w „Domu Książki” w Łodzi. Tu, od 1953 działał w amatorskim zespole dramatycznym, pod kierunkiem aktora Teatru im. Jaracza, Jerzego Ćwiklińskiego.

Za radą aktorów, zasiadających w jury konkursów teatrów amatorskich, zaangażował się na sezon 1955/56 do zespołu pomocniczego Teatru Dolnośląskiego w Jeleniej Górze. Prawo współpracy przyznała mu komisja egzaminu eksternistycznego w Krakowie w 1957, zaś pełne uprawnienia zawodowe aktora dramatu otrzymał zdając egzamin w 1958 w Warszawie. Do końca sezonu 1960/61 pracował w Jeleniej Górze. Potem wrócił do Łodzi i w sezonach 1961/62–1963/64 grał w Teatrze 7.15, a w 1964/65–1980/81 w Teatrze Nowym. Należał do grupy „aktorów Dejmka” i z nim poszedł do Teatru Polskiego w Warszawie, gdzie był w zespole od sezonu 1981/82 do końca życia. 

W pierwszych sezonach w Jeleniej Górze grał role amantów, np.: Fortunia (Świecznik, 1956), Gustawa (Śluby panieńskie, 1958), tytułowego Ruy Blasa (1959), potem też: Napoleona (Madame Sans-Gêne, 1960), Piotra Petrusa (Taka miłość, 1960), Don Rodryga i Don Ariasa (Cyd, 1961), ale źle się czuł w tej konwencji i szybko, jak napisali we wspomnieniu jego łódzcy koledzy,

zaczął przełamywać wyidealizowane postacie, napełniając je życiem i delikatną nutką ironii

ujawniając wybitne zdolności charakterystyczne. W Teatrze Nowym w Łodzi, gdzie osiągnął pełnię dojrzałości artystycznej, do najważniejszych jego ról należały: Arlekin (Bliźniaki z Wenecji, 1965), Podróżny (Anioł na dworcu, 1966), bardzo śmieszny Baron Sakalyi (Sonata Belzebuba, 1967); Wiegand (Tkacze), Arlekin (Gra miłości i przypadku) oraz „przezabawny”, „precyzyjnie zbudowany” Bobczyński (Rewizor) – 1968; Anzelm (Szkoła kobiet, 1969), Gęba (Król Mięsopust, 1971), znakomity Lebiediew (Idiota, 1971), Pietrek (Don Juan, 1973); Wieśniak, Naczelnik sądu, Pan Aubertot, Byk i Kat (Kubuś Fatalista, 1974); On (Apetyt na czereśnie, 1974), kapitalny, grany z „operetkową galanterią” Baron Firulet (Operetka, 1975); Żołnierz (1975) i Miles primus (1977) w Dialogus de Passione; tytułowy Garbus (1975), Lekarz (Patna, 1976), Don Pietro (Cień Macieja Małeckiego i Wojciecha Młynarskiego, 1977), Famusow (Mądremu biada, 1977), Tato (Drugie danie, 1978), Barbar (Vatzlav, 1979 w Łodzi i 1982 w Warszawie; rola nagrodzona w 1981 na XXII Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu), Kwibuzda (Gyubal Wahazar, 1980), Murina (Uroczysty bankiet w zakładzie pogrzebowym, 1980); Śmierć, Klekot, Wdowiec, Szlachcic i Piekarz (Uciechy staropolskie, 1980; nagrody na XXI Kaliskich Spotkaniach Teatralnych oraz na VII Opolskich Konfrontacjach Teatralnych – Klasyka Polska, 1981). 

W warszawskim Teatrze Polskim wystąpił m.in. jako: Magister, Kuflewski, Śmierć, Kita, Wdowiec i Szewc (Uciechy staropolskie, 1981; role nagrodzone „Srebrnym Pierścieniem”), Hołysz (Wyzwolenie, 1982), Kat, Chleburad i Judasz (Gra o Narodzeniu i Męce, 1982), Oleś (Czapa, 1983), Ficur (Maestro, 1983), Chochoł (Wesele, 1984), Maras (Romulus Wielki, 1985) oraz Brat Józefowy, Pampuch i Śmierć w Żywocie Józefa – ostatnie role (premiera 19 grudnia 1985).

Mnogość opanowanych do perfekcji przez Ryszarda Dembińskiego środków aktorskiego wyrazu łączy się

z podstawowym i najbardziej chyba oczywistym walorem jego aktorstwa jakim jest niezwykła sugestywność [...] równie dobrze wydaje się bowiem czuć w komedii, jak i w dramacie, świetnie radzi sobie z groteską Witkacego i subtelnym humorem Mrożka. Nie są mu obce ani rubaszny humor, ani «najcieńsza» satyra,

w wielu rolach Dembińskiego pobrzmiewają nuty głębokiego

i ciepłego liryzmu. Wszystkie urzekają spontanicznością,

pisała Ewa Pankiewicz. Umuzykalnienie i pięknie brzmiący głos, sprawiały, że świetnie sprawdzał się również w musicalach. Zachwycała brawura, z którą kreował w jednym przedstawieniu kilka różnych postaci, niezwykła, zdumiewająca łatwość transformacji, temperament sceniczny, żonglowanie konwencjami aktorskiego kunsztu. Stworzył niezapomniane role: Barona Filureta, Don Pietra, Barbra, Kwibuzdy, postaci w Kubusiu Fataliście i Uciechach staropolskich. 

Często brał udział w programach estradowych, występował w łódzkich kabaretach (np. był filarem kabaretu Wspak), wystąpił w ponad 40. spektaklach Teatru TV, w muzycznych programach łódzkiego ośrodka telewizyjnego (np.: Pieśni stare, ale jare, Piosenki różnych narodów, Canzony o miłości i zdradzie). Zagrał w około 30. fabularnych filmach i serialach, m.in. w Beacie, Arii dla atlety, Najdłuższej wojnie nowoczesnej Europy. Ze względu na głos o pięknej barwie, angażowany był często w dubbingu (np. jako Narrator w popularnym serialu dla dzieci Przygody rozbójnika Rumcajsa), miał wiele ról w Teatrze Polskiego Radia. Krótko przed śmiercią, w 1985, uznanie krytyki i publiczności przyniosła mu rola Winstona Churchilla w widowisku telewizyjnym Jałta 1945. 

Kiedy umarł, ukazało się w łódzkiej prasie wiele tekstów przypominających ważne role Dembińskiego, a także jego postać, szczególnie popularną w Łodzi i we wszystkich tych wspomnieniach zwracały uwagę stale podkreślane cechy tego aktora – uczynność i dobroć. Tabl. 9. 

Bibliografia

Almanach 1985/86; Krasiński: T. Polski 1939–2002 (il.); Leksykon filmów; Sto lat sceny pol. w Łodzi (il.); T. Nowy w Łodzi (il.); T. w Jeleniej Górze; T. w Jeleniej Górze 1945–65 (il.); Teatr Dejmka (il.); Dz. Łódź. 1986 nr 7 (il.); Express Ilustr. 1981 nr 61 (il.); Głos Rob. 1974 nr 65, 199 (M. Karbowiak; il.), 1980 nr 273, 1986 nr 7 (il.); Odgłosy 1963 nr 47 (il.), 1981 nr 13 (E. Pankiewicz: Wywiad z D.; il.), 1986 nr 2; Ruch Muz. 1975 nr 11; Teatr 1975 nr 11 (A. Krajewska-Wieczorek; il.); Życie Warsz. 1986 nr 6, 8 (cyt.); Akta, T. Nowy Łódź, ZASP (fot.); Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.encyklopedia teatru.pl; www.filmpolski.pl; Inf. żony, Teresy Dembińskiej i siostry, Jolanty Dembińskiej. 

Ikonografia

J. Łupina: Portret, karyk., rys., tusz, repr. fot. – MKWarszawa; Fot. – IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Ryszard Dembiński (3 III 1934 Warszawa - 4 I 1986 Warszawa), aktor. W l. 1955-61 pracował w T. Dolnośląskich w Jeleniej Górze. W 1958 zdał eksternistyczny egzamin aktorski, w l. 1961-64 grał w T. 7:15 w Łodzi, w l. 1964-81 tamże w T. Nowym, od 1981 w T. Polskim w Warszawie. Niektóre role: Podróżny ("Anioł na dworcu" Abramowa), Baron ("Sonata Belzebuba" Witkacego), Lebiediew ("Idiota" Dostojewskiego), Anzelm ("Szkoła kobiet" Bogusławskiego), Barbar ("Vatzlav" Mrożka), Hołysz ("Wyzwolenie" Wyspiańskiego), Chochoł ("Wesele" Wyspiańskiego). Źródło: Almanach sceny polskiej 1985/86. tom XXVII. Wydawnictwo Naukowe PWN - Warszawa 1993.