Osoby

KALINOWSKI Juliusz Klaudiusz (7 listopada 1888 Warszawa – 27 czerwca 1983 Warszawa),

aktor. 

Był synem urzędnika Klaudiusza Kalinowskiego i Marii z Morawskich; mężem Ireny z Gucewiczów (ślub w 1912 w Warszawie). Uczył się w Warszawie, w ośmioklasowym Gimnazjum Filologicznym, z którego został wydalony po 1905 z „wilczym biletem”, za udział w demonstracjach uczniowskich domagających się polskiej szkoły. W 1908 był uczniem Szkoły Aplikacyjnej przy Warszawskich Teatrach Rządowych, a w 1912 ukończył Klasę Dramatyczną przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym. 

W sezonie 1912/13 zaangażował się do Teatru Polskiego w Łodzi, a na 1913/14 pojechał do Kalisza, gdzie grał najpierw w Teatrze Miejskim pod dyrekcją Henryka Klimontowicza (od października 1913 do kwietnia 1914), a potem w Teatrze Letnim w Ogródku Warszawskim pod kierownictwem J. Jerzyńskiego. W lutym i w początku marca 1915 występował w zespole pod dyrekcją Aleksandra Zelwerowicza w Petersburgu, a od 18 do 24 marca tego roku w Warszawie w Teatrach Niezależnych pod kierownictwem Leopolda Brodzińskiego. Potem był w Wilnie, gdzie od maja do 18 września 1915 (to jest do wejścia wojsk niemieckich) występował, przeważnie w operetkach, w Teatrze Polskim (Letnim) w Ogrodzie Bernardyńskim pod kierownictwem Bolesława Bolesławskiego. 

Po powrocie do Warszawy, w drugiej połowie 1915 grał najpierw w Teatrze Ludowym przy ul. Karowej 18, w grudniu tego roku w Teatrze Artystycznym Dziadzia w Dziadziu pierniku i babci bakalii, w początku lutego 1916 krótko w Teatrze Współczesnym, a potem wszedł w skład zespołu Teatru Praskiego i na inaugurację tej sceny 26 lutego 1916 zagrał Grzesia w Miodzie kasztelańskim. W Teatrze Praskim grał także w sezonie 1916/17, np. Śmigalskiego w Zemście. W sierpniu 1917 z aktorami warszawskich Rozmaitości, na czele ze Stanisławą Lubicz-Samowską, występował w Płocku. Od sezonu 1917/18 został aktorem Teatru Rozmaitości, a od stycznia 1919 Teatrów Miejskich, i do 1924 występował także w Teatrze Praskim (1921), Teatrze im. Bogusławskiego (jako Silberstein w Młodym lesie, 1922) i w Teatrze Letnim. W sezonie 1919/20 brał też udział w pracach artystycznych Reduty, np. grał Stróża w Papierowym kochanku. Z aktorami Rozmaitości był na występach: w Płocku (1923, 1924), Częstochowie (1923), Kaliszu, Kielcach, Siedlcach (1924). W sezonach 1924/25 i 1925/26 występował na scenach Teatru Polskiego i Małego, a w 1926/27–1934/35 Teatru Narodowego, Nowego i często w Teatrze Letnim. Potem wrócił do Teatru Polskiego, ale do zespołu administracyjnego i w sezonach 1935/36–1938/39 był sekretarzem Teatru Małego oraz niekiedy grał epizody. 

Podczas II wojny światowej nadal był w Warszawie. W 1940 pracował jako kelner w kawiarni-barze „Bazar” w Teatrze Polskim. Jak sam podawał, „zajmował się też sprzedażą piwa i działał w konspiracji”. W 1944 występował w jawnych teatrach Wodewil i Nowości. Po wojnie początkowo mieszkał w Milanówku, ale występował znowu stale w Warszawie. W sezonach 1945/46–1947/48 był aktorem Miejskich Teatrów Dramatycznych, a od 1948/49 zaangażował się do Ludowego Teatru Muzycznego (od 1952/53 Teatr Ludowy, później Praski Teatr Ludowy), w którym pozostał do końca 1964/65. W Teatrze Ludowym 28 maja 1962 obchodził 50-lecie pracy artystycznej. W 1967 zamieszkał w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie. 

Przed i po II wojnie światowej był bardzo czynnym działaczem Związku Artystów Scen Polskich. W 1921 ofiarował organizacji swe cenne zbiory (30 portretów litograficznych artystów polskich, 1500 kart przedstawiających typy charakterystyczne i ponad 600 tomów książek z dziedziny teatrologii, sztuki i literatury dramatycznej). Sam zgłosił się wówczas do pracy jako bibliotekarz i zainicjował akcję zbierania książek, a Zarząd Główny Związku Artystów Scen Polskich powierzył mu zadanie zorganizowania i prowadzenia biblioteki związkowej. W 1922 był członkiem Redakcji „Sceny Polskiej”, a w latach 30. pracował w Biurze Związku Artystów Scen Polskich. Przez całe niemal życie angażował się również w działalność polityczną; od 1905 do 1948 należał do Polskiej Partii Socjalistycznej, później do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, był też działaczem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Również po wojnie znany był z wielu działań społecznych, m.in. w Towarzystwie Przyjaciół Warszawy. 

Był aktorem rzetelnym i użytecznym; zagrał setki charakterystycznych, choć najczęściej niewielkich, ról i epizodów, zawsze wyrazistych i granych niezwykle starannie, zauważanych przez recenzentów (Boy chwalił jego „stylowych” lokajów). Były to np. w zespole Rozmaitości w 1918: Józef, służący (Trybuni), w 1921: Piórko (Pan Geldhab), w 1923: Ryx (Książę Józef Poniatowski), Żmuda (Sułkowski), Żandarm (Sędziowie), w 1924: Miętus (Zemsta) i Wódz sjamski (Żywy Buddha); w Teatrze Polskim i Małym: Inkwizytor i Włodarz (Święta Joanna, 1924), Służący (Tak jest, jak się wam wydaje, 1926), Tiberius Claudius Nero (Kajus Cezar Kaligula, 1934), Marriman (Brat marnotrawny, 1939); w Teatrze Narodowym: Sługa Dżelaeddina (Farys, 1927), Ptak I, Frejend i Diabeł II (Dziady, 1927), Lokaj (Pan Jowialski, 1928), ponownie Silberstein (Młody las, 1930), Ksiądz (Wesele, 1932). 

Po wojnie w Miejskich Teatrach Dramatycznych zagrał m.in.: Grzyba w Placówce (1945), Księdza w Weselu (1946), Chojnackiego w Zaczarowanym kole (1947). Wśród jego ról z Teatru Ludowego warto wymienić takie, jak: Kwik (Skalmierzanki, 1949), Hrabia Zefirow (Ojciec debiutantki, 1951), Aptekarz Tymoteusz (Wachlarz, 1952), Pan Wiara (Chory z urojenia, 1953), Doktor Szczypka (Komedia omyłek, 1956), Kokosiewicz (Tajemniczy nieznajomy, 1960), Pan Franciszek (Kochankowie z Targówka, 1963), Stary Wiarus (Warszawianka, 1964), Proboszcz (Ten nieznajomy, 1965). 

Grał, przeważnie nieduże role, także w filmach. Przed wojną wystąpił w Ułanie księcia Józefa (1937) i w Sercu matki (1938), a po wojnie, od 1946, w kilkunastu filmach, m.in. Zakazanych piosenkach, Skarbie, Potopie i ostatni raz w Krzyku (1982) oraz w serialach, np.: Nocach i dniach, Polskich drogach. Występował też w spektaklach Teatru TV. 

Bibliografia

Almanach 1982/83; Boy: Pisma t. 20–22, 24, 25, 28; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 190; Iwaszkiewicz: T. Polski; Kaszyński: Teatralia; Konarska-Pabiniak: Repertuar s. 193, 217; Leksykon filmów; Lorentowicz: Dwadzieścia lat t. 2; Lorentowicz: T. Polski; Mościcki: Teatry 1944–45; Sikorski: Szkoła Aplikacyjna s. 10, 79; Simon: Spis przedstawień Reduty; Stokowa: Wyspiański; Szczublewski: Żywot Osterwy; T. Powszechny w Warszawie 1945–95 (il.); Warnecki s. 205, 259; Wierzyński: Wrażenia; Wilski: Szkolnictwo; Wysiński: ZASP; ABC 1932 nr 359 (il.); Ekran i Scena 1923 nr 16/17, 22/23, 1924 nr 18; Gon. Teatr, i Sportowy 1921 nr 1; Kal. T. Pol. 1967/68 nr 22 (E. Szwankowski: Repertuar T. Małego); Kur. Litew. 1915 nr 60, 70, 108, 121, 136, 168; Kur. Warsz. 1915 nr 48, 1919 nr 26, 227, 1923 nr 179, 1927 nr 82, 1928 nr 68, 1929 nr 197, 1930 nr 45, 100, 278, 350, 1931 nr 208, 231, 349, 1932 nr 50, 1933 nr 107, 1938 nr 266, 1939 nr 87; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 193, 194, 1972 z. 1 s. 88, 1997 z. 1–4 s. 101, 512; Przew. Widowiskowy 1930 nr 3; Scena i Widownia Warsz. 1948 nr 5; Scena Pol. 1921 z. 2, 1922 z. 11–12, 1929 z. 2; Stolica 1983 nr 38, 40 (il.); Życie Warsz. 1983 nr 153; Akta (fot.), ZASP; Programy i wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Spis ZASP 1923; Straus: Repertuar 1914–15, 1915–16; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl; Inf. córki, Barbary Podwysockiej. 

Ikonografia

NN: Portret, ryt na granitowej płycie nagrobnej – Cmentarz Powązkowski Warszawa; J. Molga: Portret, karyk., rys., akw., oł., papier, 1949, S. Rzecki: Portret, rys., oł., papier, A. Romaniuk: Portret, pastel, 1979, NN: Portret w roli, rys., czarna kredka – MTWarszawa; J. Żebrowski: K. jako Pan Wiara (Chory z urojenia), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1953 nr 300; Fot. – ITWarszawa, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Juliusz Klaudiusz Kalinowski (7 XI 1888 Warszawa - 27 VI 1983 Warszawa), aktor. Od 1908 był słuchaczem warsz. Szkoły Aplikacyjnej, następnie uczęszczał do Klasy Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muzycznym, którą ukończył w 1912. W sez. 1912/13 rozpoczął pracę w T. Miejskim w Łodzi, w sez. 1913/14 występował w Kaliszu: najpierw w T. Miejskim za dyr. Henryka Klimontowicza, potem w T. Letnim (dyr. Jerzy Jerzyński), w 1915 w T. Letnim w Wilnie. Od sez. 1915/16 na scenach warsz.: w T. Artystycznym i Praskim, od 1918 w Miejskich T. Dramatycznych (Rozmaitości, Praski, Letni, Reduta) oraz w T. Współczesnym. Z zespołem T. Rozmaitości wyjeżdżał na występy gościnne m. in. do Płocka (1923, 1924), Kalisza, Kielc, Siedlec (1924). W l. 1924-26 w T. Polskim i Małym, w l. 1926-35 w T. Narodowym, Nowym, Letnim, 1935-39 ponownie w T. Polskim i Małym. Grał w filmach: "Ułan księcia Józefa" (1937), "Serce matki" (1939). W czasie okupacji niem. był żołnierzem AK, w 1944 występował w warsz. t. Wodewil i Nowości. Po wyzwoleniu nadal związany był ze scenami warsz.: w l. 1945- 48 w Miejskich T. Dramatycznych (głównie w T. Powszechnym, Comoedii, Rozmaitościach), w l. 1948-65 występował w Ludowym T. Muzycznym, od 1952 pn. T. Ludowy, od 1961 pn. Praski T. Ludowy. Grał m. in. Don Alonza ("Cyd" Corneille'a-Wyspiańskiego), Jana ("Mąż naszej panienki" Baylina), Mostowskiego ("Walka" Krzywoszewskiego), Księdza ("Wesele" Wyspiańskiego), Gospodarza ("Placówka" wg Prusa), Kacpra Odrowąża ("Portret generała" Wirskiego), Dr Percy Coocha ("Subretka" Devala), Józefa ("Cud św. Antoniego" Maeterlincka). 28 V 1962 obchodził 50-lecie działalności art. Pracę zawodową łączył całe życie z działalnością polityczną (od 1905 w PPS) i społeczną, m. in. w 1921 ZASP powierzył mu zorganizowanie biblioteki przy Zarządzie Głównym, był jej inicjatorem i ofiarodawcą kilkuset tomowego księgozbioru. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1982/83. Tom XXIV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987.