Hasła

Typ dramatu, którego treść opiera się na autentycznych wydarzeniach historycznych albo je swobodnie przetwarza względnie komentuje. Późno zyskał status odrębnego gatunku. Sprawiła to wielowiekowa tradycja dominacji formalnego wyznacznika gatunkowego. O odrębności d.h. decyduje bowiem czynnik tematyczny, nie formalny.

Nie znaczy to, że temat historyczny był w dramatach nieobecny. Uważano go za temat wysoki, wymagający tragedii. Z antyku greckiego ocalała wprawdzie jedyna taka tragedia, Persowie Ajschylosa, ale temat występował też w sztukach nieregularnych: w średniowiecznych misteriach, w dramatach elżbietańskich (history play uważano za doskonalszą postać chronicle play), w sztukach hiszpańskich, w niemieckich Haupt- und Staatsaktion (poważnych sztukach historycznych lub politycznych) czy w barokowych utworach jezuickich. Francuski klasycyzm bezwzględnie złączył temat historyczny z tragedią, co wykluczało jego użycie w innych gatunkach.

Proces gatunkowej krystalizacji d.h. umożliwiła liberalizacja poetyki i pierwsze XVIII-wieczne przekroczenia wymogu scalenia tematu historycznego z władzą dynastyczną lub działaniami heroicznymi, co wiodło do rozluźnienia gorsetu tragedii. Swoją rolę odegrało malarstwo historyczne, powieść gotycka, drama i melodramat, które pomogły w przesunięciu punktu ciężkości z formy na temat jako wyróżnik gatunkowy, dzięki czemu mógł pojawić się historyczny temat narodowy. Proces ten wsparło zainteresowanie publiczności. Wraz z początkiem romantyzmu pozycję tematu wzmocniło przekonanie twórców, że nie ma innej tragiczności, jak historyczna; przyczyniły się do tego także renesans twórczości Williama Shakespeare’a i estetyka Georga Wilhelma Friedricha Hegla, z koncepcją dramatu jako syntezy.

Temat historyczny bujnie rozrósł się w XIX w., wiążąc się przede wszystkim z operą, tragedią i dramatem poważnym, choć pojawiał się też w lekkich gatunkach. W swojej linii popularnej, prowadzącej od Aleksandra Dumasa – ojca, projektował przede wszystkim wielkie widowisko ze zmianami dekoracji, tłumami zapełniającymi scenę i z szybką przemiennością (często skrajnych) emocji widzów. Miał dwie drogi rozwoju: rekonstrukcję momentu czasowego i aktualizację tematu, gdy stawał się tzw. kostiumem historycznym. Mógł posiadać kształt dramatu narodowego w wariancie wysokim (Radziejowscy Dominika Magnuszewskiego, ok. 1845), popularnym (Trzeci Maja Józefa Ignacego Kraszewskiego, 1874) i ludowym (Kościuszko pod Racławicami Władysława Ludwika Anczyca, 1880), dramatu historiozoficznego (Irydion Zygmunta Krasińskiego, 1836) lub mistycznego (Samuel Zborowski Juliusza Słowackiego, 1845). Twórcami d.h. byli liczni autorzy – obcy, od Victora Hugo po Bertolta Brechta, i polscy, od Juliusza Słowackiego i Cypriana Norwida przez Stanisława Wyspiańskiego i Stanisławę Przybyszewską do twórców z lat 80. XX w. (Jerzy S. Sito, Władysław Zawistowski).

Bibliografia

• Hinck, Walter (red.): Geschichte als Schauspiel, Frankfurt/M. 1981;
• Lindenberger, Herbert: The Historical Drama, Chicago 1975;
• Ratajczakowa, Dobrochna: Obrazy narodowe w dramacie i teatrze, Poznań 1994;
• Waligóra, Jerzy: Dramat historyczny w epoce Młodej Polski, Kraków 1993.