Artykuły

„Pytanie to, w tytule — postawione tak śmiało…” — że zacytuję mistrza Ildefonsa — tylko na pozór brzmi naiwnie i głupio. — Ależ oczywiście — gotowiśmy odrzec w pierwszym uniesieniu — że nie ma takiego obowiązku; ktoś może być znawcą, ktoś inny nie, natomiast powinnością tea­tru jest służyć jednym i drugim, przygotowywać widowiska powszech­nie dostępne!

Zapamiętajmy tę odpowiedź i zadaj­my pytanie następne: czy trzeba znać się na piłkarstwie? Przypuśćmy, że młoda dziewczyna zakochała się w piłkarskim kibicu i zaczęła chodzić z nim na mecze — otóż czy musi za­cząć choć trochę znać się na piłkar­stwie, aby w pełni odebrać piękno udanego pojedynku?

Każdy sympatyk piłki nożnej przy­zna chyba, że jest to nieodzowne, że nie wystarczy sama znajomość prze­pisów i reguł gry. Akcje obu drużyn mogą załamywać się pod bramką przeciwników, może być niewiele strzałów i zawsze efektownych parad bramkarzy, a jednak w jednym me­czu może to być wynikiem żenują­cej nieudolności napastników, w innym — znakomitej gry obu defen­syw. Zrozumiałe, że tylko z tego dru­giego meczu wytrawny kibic wyjdzie w pełni zadowolony.

Skoro zaś tak, skoro nawet „naj­większe widowisko XX wieku”, ja­kim jest mecz piłkarski, wymaga „znajomości sztuki”, czemuż inaczej ma być w przypadku teatru? On też rządzi się swoimi prawami, on też przeżywa ewolucję, ma swoje tajem­nice, swoje „reguły gry”, znane tylko najwierniejszym kibicom… Akt przerywany Różewicza grany w Teatrze im. Jaracza jest na przykład bardzo ciekawym, bardzo dobrym przedstawieniem, co nie zmienia fak­tu, że mniej wyrobiony widz wyjdzie najprawdopodobniej wściekły, przeko­nany, że wydrwiono go, oszukano i nabrano…

A przecież teatr bynajmniej nie chciał tego widza obrazić, po prostu wyjątkowo przygotował widowisko przeznaczone jedynie dla najwierniej­szych „kibiców” Melpomeny, przy okazji dając swoim aktorom okazję do wypróbowania odmiennych środ­ków wyrazu, co potrzebne jest i dla postępu i dla jakiejś psychicznej hi­gieny. Może przydałoby się wpraw­dzie jakieś ostrzeżenie — gwiazdka, czy inny znak na afiszu, podobny do znaków przestrzegających kierowców przed wyjątkowo trudnym odcinkiem drogi — ale to już jest sprawa od­rębna, propozycja zgłoszona raczej półżartem…

Oczywiście — dodaję to dla unik­nięcia nieporozumień — „zasady gry” prowadzonej przez Różewicza dają się łatwo wytłumaczyć, sęk jednak w tym, że ich objaśnienie w niczym widzowi życia nie ułatwi: albo było się w tea[t]rze wiele, wiele razy i wówczas bawimy się na Akcie przerywanym (Różewicz prześmiewa się bowiem ze wszystkich zastanych, istniejących form teatru — trzeba je znać, aby móc śmiać się z nim razem) albo, trudno i darmo, bez gniewu i obrazy należy wybrać sobie inną pozycję z bogatego repertuaru łódzkich teatrów.