Artykuły

Pulsuje w tej sztuce życie, choć to jest… kurwa, o zdychaniu — jakby powiedział którykolwiek z jej boha­terów, zagranych w taki sposób, że trudno pragnąć czegoś więcej.

Nowa toruńska premiera: Anioły w Ameryce Tony Kushnera. Pierwszy raz wystawiono ten dramat na Broadwayu parę miesięcy po prezydenckim ślu­bowaniu Clintona. Na scenę toruńską kushnerowskich bohaterów sprowadził re­żyser Marek Fiedor, znany już tutejszej publiczności z Paternoster Helmuta Kajzara, spektaklu z metafizyką, momen­tami symbolicznego i dość powiedzieć, że nie dla szerokiej publiczności. Praw­dopodobnie dlatego sztuka Kajzara szybko przestała być grana. To nie zarzut. To obawa, żeby podobny los nie spotkał Aniołów, spektaklu bardzo czytelnego, rozgrywającego się w sferze więzi ludz­kich, wystawionych na próbę ostateczną: umierania, wyglądającego jak zdychanie, w skrywanym strachu przed Bogiem.

Scenograf Monika Jaworska podzieli­ła małą scenę szklanymi płaszczyznami, ale tak, że wątki sztuki mogą się wzaje­mnie przenikać. Możemy jednocześnie ob­serwować sypialnię prawnika Joego Portera Pitta (Michał Marek Ubysz), szpitalną salę, gdzie umiera Prior Walter (Sławomir Maciejewski), czy gabinet prawniczego re­kina Roya M. Cohna (Jacek Polaczek, ak­tor ze Szczecina). Sceneria monochroma­tyczna, wywołująca wrażenie zamknięcia w pułapce. Spektakl zaczyna się umiera­niem godnym, obrzędowym. Rabin Izy­dor Chemelwitz (Mieczysław Banasik) że­gna zmarłą kobietę. Jest powaga i majestat śmierci. Za chwilę poznajemy dwóch mło­dych uczestników pogrzebu Żyda Louisa Ironsona (Paweł Kowalski), informatyka pracującego w sądzie i jego ukochanego Priora Waltera. Walter ujawnia, że umiera na AIDS. Potem akcja przenosi się do ga­binetu Roya, który z olbrzymim wdzię­kiem rzuca kurwami pośród dzwoniących telefonów. Dołącza do niego Joe Porter Pitt, asystent sędziego, uniżony, spięty mormońskimi zasadami. Jego żona, Harper Amaty Pitt (Karina Krzywicka), całymi dniami siedzi w domu, łykając valium. Roy chce umieścić Portera w Waszyngtonie na posadzce, ten jednak musi przekonać za­łamaną żonę. Jednocześnie zaczyna się tra­gedia związku Priora i Joego, pokazywa­na na przemian z trudną miłością Joego i Harper Amaty Pitt. Nieco później i Roy dowiaduje się, że ma AIDS i też zaczyna się jego z kolei umieranie…

Na publiczności największe wrażenie zrobiła gra aktorów. Nie można się pod tym nie podpisać. Stworzyli postacie wy­raziste, między którymi życie pulsuje stra­szliwą rozpaczą. Żaden z aktorów nie spuszcza z tonu ani na moment. Są agre­sywni, nerwowi, potrafią wywołać wstręt i litość. Jeśli są wulgarni, to z jakimś ludzkim wdziękiem, nawet gdy trąci to natu­ralizmem. Przede wszystkim czuć w nich pasję grania. Przez ponad dwie godziny publiczność jak zaczarowana słuchała tych dialogów pełnych udręki, ale bez nu­ty fałszywej teatralności. Choć wszyscy zagrali doskonale, to trzeba jednak wy­różnić Sławomira Maciejewskiego. Gra umierającego geja, który ściągnął na sie­bie odium za cały świat. Może dlatego, że sądził iż „pieprzy prawdę”, a było odwrotnie. Ta postać zdaje się przypominać bohatera Podróży do kresu nocy Celi­ne’a, mówiącego, że „miłość to nieskończoność uprzystępniona pudlom, a ja mam swoją godność”. I walczy o takową, wbrew pękającym naczyniom krwionośnym (podobnie zresztą jak Roy M. Cohn). Ma­ciejewski pokazał, jak umiera człowiek, nie w konsekwencji naturalnego procesu, lecz skazany za życia i natychmiast odtrą­cony jak parszywy kundel z powodów… estetycznych. Jeśli ktoś nie chce zobaczyć umierania, niech lepiej zostanie w domu.

Teatr W. Horzycy w Toruniu. Tony Kushner Anioły w Ameryce, reżyseria Marek Fiedor, scenografia Monika Jaworska, muzyka Tomasz Hynek. Premiera — 30 X 2000.