Mazepa
Balet w 7 obrazach. Libretto: Irena Turska, wg dramatu Juliusza Słowackiego; muzyka: Tadeusz Szeligowski; choreografia: Stanisław Miszczyk; scenografia: Lech Zahorski (dekoracje) i Michele Zahorska (kostiumy).
Prapremiera: Warszawa 27 XI 1958, Państwowa Opera.
Osoby: król Jan Kazimierz - Witold Borkowski; Mazepa, paź króla - Stanisław Szymański; Wojewoda - Zbigniew Kiliński; Amelia, żona Wojewody - Olga Sawicka; Zbigniew, syn Wojewody z pierwszego małżeństwa - Bogdan Bulder; Kasztelanowa - Marta Bokota; Chmara, dworzanin Wojewody; dworzanie króla, dworzanie Wojewody; dworki Amelii, szlachta, żołnierze, murarze. Akcja rozgrywa się w latach 60-ych XVII w. na dworze Wojewody.
Obraz 1. Sala na zamku Wojewody. Za chwilę król Jan Kazimierz przybędzie w gościnę do zamku dumnego i samowolnego Wojewody. Przybycie króla poprzedza nagle zjawienie się jego ulubionego pazia Mazepy. Paź staje się mimowolnym świadkiem sceny uwielbienia, jakim syn Wojewody Zbigniew darzy swą młodą macochę, piękną Amelię (taniec Amelii, pas de deux Amelii i Zbigniewa, kozak w wykonaniu Mazepy). Po chwili wkracza orszak królewski z królem i Wojewodą na czele. Gospodarz zaprasza gości na ucztę do ogrodu (polonez).
Obraz 2. Ogród zamkowy w nocy. Wojewoda przeprowadza króla i Mazepę do gościnnej komnaty. Król odmawia na balkonie wieczorne pacierze, lecz myśli jego krążą wciąż koło pięknej wojewodziny Amelii. Świta. Król dostrzega Amelię dążącą do zamkowej kaplicy. Narzuciwszy płaszcz Mazepy, zbiega do ogrodu, zastępuje jej drogę i próbuje objąć (taniec Amelii i Króla). Lecz Amelia odtrąca tajemniczego zalotnika i oddala się. Wówczas ukryty w krzakach Zbigniew wypada i rzuca się z szablą na rzekomego Mazepę. Po krótkim starciu król zostaje ranny w rękę. Wyprowadza go Mazepa, który chcąc ocalić honor królewski, sam kaleczy się szpadą w rękę.
Obraz 3. Galeria przy ogrodzie zamkowym. Przebywa tu-Amelia w otoczeniu dworek (taniec dworek, taniec Amelii). Nocne wydarzenia wzbudziły w niej niechęć do Mazepy, co też budzi podejrzliwość Wojewody. Król zaś podsyca mężowską zazdrość, proponując oddalenie lekkomyślnego pazia. Wręcza więc list Mazepie i wyprawia go w drogę. Odchodzącemu paziowi zastępuje drogę Zbigniew, domagając się, by rzekomy rywal zdjął rękawiczkę. Na widok skaleczonej dłoni naciera z szablą na Mazepę. W czasie pojedynku zostaje złamana pieczęć królewska na listach. Wiedziony ciekawością paź czyta je, a ich treść napawa go przerażeniem (taniec Mazepy).
Obraz 4. Sypialna komnata Amelii. Mazepa, chcąc przestrzec Amelię przed ujawnionym w liście zamiarem uprowadzenia jej przez króla, zakrada się do komnaty Wojewodziny. Komnata jest pusta. Paź kreśli ostrzeżenie na wachlarzu i ukrywa się w alkowie, stając się niewidocznym świadkiem pożegnania Amelii ze Zbigniewem (adagio). Wtargnięcie miotanego szaleńczą zazdrością Wojewody stwarza groźny konflikt. Zbigniew już odszedł, więc Amelia przysięga mężowi, że nikogo nie ma w jej komnacie. Mazepa, nie chcąc zdradzić swej obecności i narazić honoru niewinnej kobiety, pozwala się zamurować w alkowie. Poczucie spełnionej zemsty wprawia Wojewodę w obłędne podniecenie, zwołuje cały dwór, każe tańczyć przed murem alkowy (pawana, taniec hajduków).
Obraz 5. Ciemna izba z zakratowanym oknem. Uwięziona przez męża Amelia rozmyśla nad swą miłością do Zbigniewa (taniec Amelii). Sprzyjający młodym dworzanin Chmara wprowadza ukradkiem Wojewódzka. Cierpienie Amelii potęgują teraz wyrzuty ze strony ukochanego, który znalazł wachlarz, dowód czyjejś obecności w jej komnacie, lecz ona gorąco zaprzecza oskarżeniu (pas de deux). Gniew i podejrzliwość Wojewody nie mają jednak granic. Wpada do izby i brutalnie wyprowadza żonę.
Obraz 6. Komnata Amelii z zamurowaną alkową, na murze krzyż. Gdy Wojewoda wprowadza Amelię, król daje rozkaz rozwalenia muru. Niespodziewanie ukazuje się wszystkim Mazepa. Na jego widok Wojewoda dobywa w obecności króla szablę, lecz do walki z paziem staje Zbigniew. Obaj wychodzą do ogrodu. Na tarasie rozgrywa się niewidoczna dla osób w komnacie scena samobójstwa Zbigniewa. Gdy Mazepa wraca sam, rozpacz po stracie jedynego syna łamie dumę Wojewody.
Obraz 7. Podwórze zamkowe przybrane kirem. Król opuszcza dom Wojewody. Mazepa wręcza swemu panu kompromitujące listy, a sam oddaje się w ręce Wojewody. Musi jednak wyjaśnić jeszcze wszystko Amelii, by zyskać jej przebaczenie (taniec Amelii i Mazepy). Król postanawia tym razem złamać siłą upór magnata. Przybywa ze swym wojskiem, by odebrać pazia. Pod naporem oblegających ustępuje brama zamkowa. Nie mogąc znieść tej hańby, Wojewoda wybiera śmierć z własnej ręki.
Akcja baletu "Mazepa" zachowuje główny temat i kilka wątków pobocznych dramatu Słowackiego oraz charakterystykę postaci. Szerzej natomiast rozbudowane jest tło obyczajowe epoki, urozmaicone tańcami polskimi. "Mazepa" to balet monumentalny o skomplikowanej, wielowątkowej akcji pełnej spięć dramatycznych, wywołanych przez konflikty silnych uczuć i namiętności. Kompozytor oddaje to bogactwo treści emocjonalnych za pomocą charakterystyki muzycznej, wyrażającej treść i klimat obrazów. Dla podkreślenia odrębnych indywidualności postaci stosuje rozmaite techniki kompozycyjne, łącznie z techniką seryjną.
Balet "Mazepa" przedstawiony był IV 1959 w Monte Carlo w czasie występów zespołu baletowego Opery Warszawskiej oraz V w Teatrze Sarah Bernhardt w Paryżu w ramach międzynarodowego festiwalu "Teatr Narodów".
T. Szeligowski jest również autorem muzyki do baletu "Paw i Dziewczyna" oraz do krótkiego baletu fantastycznego w 1 akcie "Kwiat paproci" dla Polskiego Zespołu Tańca, chor. E. Papliński, sc. J.M. Szancer, Warszawa 22 VII 1955, sala Opery, w obs. J. Skultety (Dziewczyna), R. Krawucki (Chłopiec), Alicja Podkowińska (Kwiat Paproci) i H. Giero (Świst); balet ten pokazany byl w czasie występu zespołu w NRD (1956), ZSRR (1957) i Jugosławii (1957).
Spośród innych utworów T. Szeligowskiego - jego "Epitafium na śmierć Karola Szymanowskiego" było dwukrotnie realizowane w formie baletowej: jako balet "Duch morza", chor. Yuriko, sc. W. Żukowska-Waszak, Warszawa 5 XI 1978, Teatr Wielki, w obs. I. Wiśniewski (Poeta) i E. Głowacka (Duch morza);
jako balet "Epitafium", chor. H. Konwiński, sc. W. Wigura, Poznań 4 V 1980, Teatr Wielki, w obs. M. Połyńczuk, E. Pawlak, E. Pisarczyk, J. Świtała, R. Curujew.
Postać i przygody Mazepy powróciły na scenę w balecie "Mazepa" do poematu symfonicznego F. Liszta, chor. I. Eck, Pecs 15 II 1978, Balet Sopianae z J. Hertenyim w roli tytułowej.
Źródło: Przewodnik Operowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
